Бо мақсади омӯзиш, ҳифзу эҳё ва гус-тариши мероси фарҳангии моддӣ ва ғайримоддии халқи тоҷик, аз тарафи Ҳукумати мамлакат як қатор қонуну қарорҳо, санадҳои меъёрию ҳуқуқӣ ва дастурамалҳо қабул гардидаанд. Аз ҷумла, 3 декабри соли 2011 Қарори Ҳукумати кишвар “Дар бораи тасдиқи Барномаи давлатии ҳифзи мероси таърихию фарҳангӣ барои солҳои 2012-2020” ва соли дигар “Барномаи ҳифзи мероси фарҳангии ғайримоддии халқи тоҷик барои солҳои 2013-2020” ва “2021-2025” ба тасвиб расида, дар ин замина дар Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон низ қарорҳои собиқ раисони вилоят низ тасдиқ гаштанд.

Вобаста ба масъалаи ҳифз ва омӯзиши ёдгориҳои таърихии вилоят мудири шуъбаи таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии Институти илмҳои гуманитарии (ИИГ) ба номи академик Баҳодур Искандарови Академияи миллии илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон, номзади илмҳои таърих Аловуддин Шоинбеков иброз намуд, ки “Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёму суханрониҳои хеш пайваста таъкид мекунанд, ёдгориҳои таърихию фарҳангии худро бояд ҳифз кунем, омӯзем, эҳё намуда, ба ҷаҳониён муаррифӣ намоем”.

Тибқи “Феҳристи ёдгориҳои таърихии Вазорати фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон” теъдоди ёдгориҳои таърихӣ дар ҳудуди ВМКБ беш аз 650 адад мебошанд. Мутаассифона, аксарияти ёдгориҳои беназири вилоят дар ҳолати ногувор ё маҳвшавӣ қарор дошта, ба ҳифзу эҳёкунӣ ниёз доранд.
Мувофиқи тавзеҳоти номбурда ёдгориҳои мазкур арзиши бемисли таърихӣ дошта, аз саҳифаҳои муҳимтарини таърихи миллати куҳанбунёди мо ба шумор мераванд.

“Феълан аксарияти ёдгориҳои таърихӣ дар ҷойҳое қарор доранд, ки аз сокинони маҳаллӣ эмин нестанд. Яъне, аз як тараф агар омилҳои табиӣ сабабгори маҳвшавии онҳо бошад, аз ҷониби дигар баъзе сокинони ноҳияҳои вилоят чунин ёдгориҳоро ғайримақсаднок истифода карда, ҳатто ҳайвоноти хонагиро сар дода, лавозимоту чӯбу сангҳои онҳоро ба яғмо мебаранд ва дар натиҷа ин ёдгориҳо зарари ҷиддӣ мебинанд”, - иброз намуд Шоинбеков.

Чанде пеш масъалаи ҳифзи ёдгориҳои таърихӣ дар Иҷлосияи понздаҳуми Маҷлиси вакилони халқи ВМКБ, ба таври васеъ муҳокима шуд.

“Барои ҳифзи ёдгориҳои таърихӣ ва фарҳангӣ, аз ҷумла тасвирҳои рӯисангии Лангари ноҳияи Ишкошим, қурғонҳои Юрхбуқи Ҷавшангози ноҳияи Роштқалъа, оташкадаи Боғеви ноҳияи Шуғнон ва дигар арзишҳои таърихӣ аз худи раисони шаҳру ноҳияҳо сар карда, то сокинони маҳаллӣ бояд масъулияти баланд нишон диҳанд ва дар ин росто иқдомҳои ҷиддӣ роҳандозӣ намоянд. Зеро беэҳтиромӣ нисбати арзишҳои фарҳангию таърихӣ, яъне беиззатӣ ва икром накардан ба гузаштаи миллати худ аст”, - иброз дошт, раиси ВМКБ Мирзонабот Алишер Худобердӣ.

Номбурда инчунин таваҷҷуҳи вакилони халқу ҷамъомадагонро ба ҳифзу нигаҳдории ёдгориҳо, аз нав барқарор намудани онҳо, ташвиқу тарғиби маконҳои сайёҳӣ ба хотири ҷалби ҳарчи бештари сайёҳон ҷалб намуда, дастур дод, ки дар ин росто тадбирҳои наву зарурӣ бояд амалӣ шаванд.

Ин қарор ва дастури роҳбарияти вилоятро Аловуддин Шоинбеков, мудири шуъбаи таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ИИГ бо қаноатмандӣ пазируфта, дар тақвияти он тавзеҳ дод, ки ҳоло бештар аз ҳарвақта лозим аст, ки Кумитаи давлатии замин ва геодезии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳамкорӣ бо Вазорати фарҳанг барои ҷойҳои таърихӣ ва бостонии ВМКБ сертификати замин диҳанд, то ки дигар ин ҷойҳоро баъзе сокинон худсарона аз худ накунанд. Ӯ гуфт:

“Гирдогирди ин ёдгориҳо дар мадди аввал панҷара задан ва барои наҷот додани онҳо аз барфу борон ва расиши офтоб соябон гузоштан, ҳатмӣ ва зарур аст. Дар солҳои 90-уми асри гузашта сокинон анъанаи хуб доштанд, яъне ба таври ҳашар бисёр ёдгориҳои таърихию асримиёнагӣ - мазору остонҳоро таъмиру тармим карданд ва инчунин, осорхонаҳоро ташкил намуданд. Вақте фаро расидааст, ки ин иқдоми хубро ҳам аз нав эҳё бояд кард”.

Мавриди қайд аст, ки тайи чанд соли охир бо ташаббуси Ҳукумати кишвар, дастгирии вазорату сохторҳои далхдор ва шарикони рушд барои бозсозии қалъаи Ямчуни ноҳияи Ишкошим ва чанд иншооти дигар чораҷӯӣ шуда истодааст. Вале масъалаи ҳифз ва нигаҳдории ёдгориҳои таърихии ВМКБ ҳанӯз доманадор боқӣ монда, умед аст, ки дар марҳилаи нави рушди вилоят он роҳи ҳалли худро пайдо хоҳад кард.