Дар шароити кунунии босуръат коҳиш ёфтани бархе аз навъ ва намуди набототу ҳайвонот (ҳашарот), аз ҷумла занбӯри асал инсоният аз аксар рустаниҳои нафъовар ва сабзавоту меваҷот маҳрум мегардад.

Солҳои шастуми қарни пешин дар аксар манотиқи кишвар, аз ҷумла водии Вахш, баҳри ба хирмани ватан ҳар чи бештар рехтани “тиллои сафед” қариб тамоми заминҳо барои кишти пахта ҷудо шуда буд. Маҳз он солҳо доруи заҳрогини қаттол — хокаи “дуст”, баҳри нест кардани ҳашароти зараррасон тавассути тайёраҳои дорупош истифода гардид. Касе андеша намекард, ки парваришу парастиши якказироатӣ, яъне пахта ва истифодаи доруҳои заҳрогин чӣ гуна оқибатҳо бор хоҳад овард?

Истифодаи заҳри қаттоли “дуст” боиси нестшавии то навад фоизи оилаҳои занбӯри асали дар ихтиёри аҳолӣ буда, гардид. Зеро пеш аз истифодаи чунин доруворӣ мардумро огоҳ накарданд, то занбӯрҳои хешро ба ҷойи бехавфтар расонанд. Касе ҳам ба доди онҳо нарасид.

Зикр намудан бамаврид аст, ки занбӯри асал, дар баробари шаҳдғундорӣ аз гули рустанию гиёҳҳо, аз ҷумла пахта, боиси гардолудшавии зироатҳо мегардад. Дар олам аз чор то се ҳиссаи афзоиши ҳосилнокии зироатҳо маҳз ба гардолудшавӣ вобаста буда, саҳми занбӯри асал дар ин ҷода бағоят калон ва назаррас аст. Истифодаи бебаркаш ва ғайриоқилонаи доруҳои заҳрогин боис шуда, ки мумкин аст, инсоният натанҳо бе асал монад, ҳамчунин аз меваю сабзавот, ғалладонагию мағздорҳо маҳрум гардад.

Масъалаи коҳиш ёфтани оилаҳои занбӯри асал сохторҳои гуногуни байналмилалиро низ ба ташвиш овардааст. Аз ҷумла, созмони хӯрока ва кишоварзии СММ дар гузорише нигоштааст, ки дар ақсои олам вазъи оилаҳои занбӯри асал хеле ташвишовар аст. Чунончи, агар солҳои 40—уми асри пешин дар ИМА то 5,7 миллион оилаи занбӯр асал мавҷуд бошад, пас соли 2015 ин рақам аз 3 миллион поин шудааст.

Табиби дунёи қадим — Гиппократ асалро доруи рақами 1 дар олам шумурда, табобати бисёр бемориҳоро ба он вобаста медонад. Ҳоло афроди зиёдро вохӯрдан мумкин, ки идора ба идора, корхона ба корхона гашта, зарфҳои шишагини ба гуфтаи эшон асалдорро ба кормандон пешкаш месозанд. Асали пешниҳодкардаи худро тоза гуфта, чи қасамҳое, ки намехӯранд. Ҳол он ки одами аз кори занбӯрпаварӣ каме огоҳ дарҳол пай бурда метавонад, ки “асалфурӯшони навбаромад” наботро об карда, ба он ҳар гуна иловаҳои хушбӯй ҳамроҳ месозанд.

Ба андешаи профессори Донишгоҳи давлатии чӯбу техникаи Санкт—Петербурги Русия Дмитрий Мусолин, масъала танҳо ба як асал вобаста нест. “Занбӯрҳо ҳудуди васеъ ва шумораи хеле зиёди рустаниҳоро гардолуд месозанд, — гуфтааст олим. — Бе ҳузури онҳо соҳаи кишоварзӣ дар вазъи душвор афтоданаш мумкин. Ҳоло ҳашарот, аз ҷумла занбӯри асал торафт коҳиш меёбад. Ин ба вайрон шудани маҳали зисти онҳо вобаста аст”.

Имрӯз аксар олимон бар он ақидаанд, ки агар вазъ бо чунин минвол идома ёбад, ҳашарот, аз ҷумла занбӯрҳои асал то охири асри равон нест шуданашон мумкин. Дар чунин ҳолат гардолудшавии рустаниҳо номумкин, истеҳсоли ҳар гуна зироатҳо дар соҳаи кишоварзӣ сахт коҳиш меёбад. Ин бошад, ба норасоии маводи озуқа, аз ҷумла ғалладонагиҳо оварда мерасонад.