ВАРЗИШ
Шанбе 20 Апрел 2024 08:46
Муҳаммад Хабирӣ, масъули кумитаи равоншиносии Бозиҳои Олимпии Лондон, яке аз мутахассисони соҳа аст, ки таҷрибаи зиёда аз 30-сола дораду дар заминаи равоншиносии варзиш мутахассисони зиёдеро ҳам ба камол расонида аст. Масъулини хабаргузории www.isna.ir чанд андешаи ӯро доир ба баёни мушкилот, фурсатҳо ва чашмандозҳои пешорӯ дар илми равоншиносии варзишӣ гирд овардаанд, ки барои варзишгарони тоҷик низ аз манфиат холӣ нест.
КАСЕ ҚАҲРАМОНИ ОЛИМПӢ МЕШАВАД, КИ ЗЕҲНАШ ОМОДА АСТ
Қаҳрамонҳои аввали дунё шояд аз лиҳози физикӣ, баданӣ ва қувваи ҷисмонӣ ба ҳам наздик бошанд. Аммо касе болои зинаҳои ифтихорӣ меравад, ки аз лиҳози зеҳнӣ ва қувваи равонӣ омодатар аз дигар варзишгарон бошад. Варзишгарони бузурги дунё як сарсахтии зеҳнии хосе доранд, ки ин сарсахтӣ як маҳорат аст ва сабаб мешавад, то варзишгар аз шароити бисёр сахт ва тангноҳои равонӣ ва зеҳнӣ убур кунад ва худро ба болотарин қалъаи дар тавоноиҳои зерин бирасонад. Дар ҳақиқат омодагии ҷисмонӣ шарти лозим аст, аммо намешавад танҳо ба он иктифо кард.
Агар ҳар кадоме аз устураҳои таърихи варзиши ҷаҳонро баррасӣ кунем, мебинем танҳо чизе, ки онҳоро қаҳрамон ва устура кардааст, тавонмандии зеҳнии онҳост, на омодагии ҷисмонӣ.
МУВАФФАҚИЯТ ДАР МУСОБИҚАҲО
Яке аз маҳоратҳои варзишгарон ин аст, ки битавонанд эҳсосоти худро ба хубӣ идора кунанд. Яъне, вақте мехоҳанд дар рақобате ширкат кунанд, ба мавқеъ ғизои муносиб хӯранд, истироҳати кофӣ дошта бошанд ва ба тамринҳои худ диққати кофӣ диҳанд. Ва агар битавонанд тамоми ин меъёрҳоро ба дурустӣ мудирият кунанд, дар иҷро низ муваффақона амал хоҳанд кард. Албатта баъзе чизҳо дар ихтиёри варзишгар нест. Масалан, ҳариф, тарзи тамрин ва қазовати доварон масоиле ҳастанд, ки стрессро ба вуҷуд меоранд. Ва агар варзишгар натавонад аз ин масоил ба хубӣ канор биёяду эҳсосоти худро ба дурустӣ идора кунад, бидуни шак дар мусобиқоти муҳим бавижа мусобиқоти сатҳи ҷаҳонӣ ба шикаст мувоҷеҳ мегардад. Ва ин стрессу изтиробҳо ӯро ба варта мекашонанд ва ба роҳатӣ тан ба шикаст медиҳад. Бисёре аз эҳсосот дар лаҳзаи мусобиқаҳои муҳим ва ҳассос суроғи варзишгарон меояд ва агар варзишгарон ба равишҳои идораи ин гуна эҳсосот ошноӣ надошта бошад, боз ҳам фурсати қаҳрамонии худро аз даст хоҳанд дод. Монанди фарде, ки шабҳо хобаш намебарад ва як бори зиёдатиеро рӯи шонаҳояш эҳсос мекунад. Дар натиҷа сангинии бор сабаб мешавад, ки ҳатто тавоноиҳои кучаки худро наметавонад нишон диҳад.
Мутаассифона, варзишгарони мо ҳамеша бо кулборе аз стресс ва фишорҳои равонӣ вориди мусобиқаҳо мешаванд ва камтар мураббиён ва равоншиносон тавонистаанд дар коҳиши стресси эшон кӯмак кунанд. Аммо айни ҳол бо пушти сар гузоштани ин марҳилаҳои сахт тавонистанд, ки боз ҳам боиси ифтихору офарин бошанд. Бинобар ин, ҳар муваффақияте, ки дар саҳнаи мусобиқаҳо ба варзишгарон муяссар мешавад , ба амалкарди хуби зеҳнии эшон вобастагӣ дорад.
Агар зеҳни варзишгар ба мавқеъ тасмим гирад ва тамриноти лозимро ба дурустӣ анҷом диҳад, мушакҳо ва ҷисм иҷрокунандагони бе айбу нуқсе ҳастанд, ки корҳоро бидуни кучактарин иштибоҳ анҷом медиҳанд. Вале агар зеҳн натавонад кори худро ба хубӣ анҷом диҳад, бидуни шак неруи мушакҳо, асаб, ҳормонҳо ва соири қисматҳои бадан, бо далели ҳамоҳанг амал накардан, иҷрокунандаҳои муваффақе нахоҳанд буд. Пас агар шоҳкорие дар заминаи варзиш сурат бигирад, мадюни зеҳнҳои хуб, парваришёфта ва тамринкарда аст.
МАҲОРАТҲОИ КАСБӢ - КАЛИДИ МУВАФФАҚИЯТИ ВАРЗИШГАР
Дар риштаҳои варзишие монанди тирандозӣ, камонварӣ ва вазнбардорӣ, ки ниёз ба маҳорат ва ҷиддияти зиёд доранд, пайдо кардани малакаҳои рефокусӣ (тарзу усулҳои нав дар риштаҳои гуногуни варзиш) аз мавқеъгирӣ муҳимтаранд. Яъне тирандозе, ки ду тирро ба ҳадаф мерасонаду тири саввумаш ба хато меравад, ё малакаҳои рефокусиро омӯзиш надидаву нисбат ба ин маҳорат омодагии кофӣ надошта бошад, барои ӯ фоҷиа аст. Ва ин фоҷиа варзишгарро билофосила ба шикаст мувоҷеҳ мекунад. Ба ибораи дигар, вақте варзишгаре қувва ва ҷиддияти аввалияи худро дар рақобати баъдӣ аз даст диҳад, дучори шикаст мешавад. Агар малакаҳои рефокусӣ тамрин накарда бошад, паёпай дучори иштибоҳ мегардад ва дар натиҷа чизе ҷуз шикаст ба ӯ нахоҳад расид. Аз сӯи дигар яке аз чолишҳои аслии мураббиён бо бозингарон надоштани малакаҳои рефокусӣ аст ва ҳамин мушкил борҳо сабаб шудааст, ки дар як бозӣ футболбозон бозии ба ғалаба наздикро ба роҳатӣ бибозанд. Бинобар ин, гоҳе вақтҳо малакаҳои рефокусӣ ба маротиб лозимтар аз усулҳои маъмулӣ дар бозӣ аст.
БОХТ БА ХУД
Агар варзишгаре қабл аз ширкат дар рақобати ҳассос ва муҳим ҳарифи худро таҷзияву таҳлил кунад ва рӯи тавонмандиву нотавониҳои ӯ истодагарӣ ва андешаи лозим дошта бошад, дигар дучори стресси қабл аз мусобиқот нахоҳад шуд. Стресс замоне ба вуҷуд меояд, ки ба нотавониҳои хеш зиёдтар аз тавонмандиҳоямон биандешем ва ҳарифро аз ҳар дидгоҳ болотар аз худ бишуморем. Зимни ин ки стресс зодаи тафаккури худи варзишгарон аст, дар лаҳзаи мусобиқа ҳам аз лиҳози зеҳнӣ рақиби худро омодатар ва беҳтар аз худ қаламдод мекунад ва дар натиҷа амалкарди вай таҳти таъсири фишори зиёд қарор мегирад ва аз сӯи зеҳнаш дучори афтиш мешавад. Масъала ин нест, ки ҳарифи мо чӣ қадар қудратманд ё нотавон аст, масъала инҷост, ки агар варзишгар битавонад паёмҳои манфиро ба мусбат табдил кунад ва худашро омодатар аз ҳариф бидонад ва тамоми тавоноиҳои худро ба намоиш бигзорад, ҳатто дар сурати бохт, дигар варзишгари худбохта нест.
Ҳамчунин хеле аз варзишгароне ҳастанд, ки ба худ мебозанд, на ба ҳариф. Ин варзишгарон дар ҳоле ки тавонмандиҳои худро камтар аз ҳарифи муқобил медонанд, қабл аз ворид шудан ба саҳнаи мусобиқа наметавонанд бо тамоми қувва зоҳир шаванд. Албатта гоҳе вақтҳо дида мешавад, ки баъзе рекордҳо фаротар аз тамринотеанд, ки қаблан гузошта шуда буданд. Ин ба хотири онест, ки варзишгар дар саҳнаи мусобиқот ба далели эътимод ба нафси болое, ки дорад, аз як неруи чандкаратае бархурдор мешавад ва тавонмандиҳои худро хилофи он чизе, ки дар тамринот буд, дар саҳни мусобиқот нишон медиҳад.
ЭЪТИМОД БА НАФСИ ДУРӮҒИН
Яке аз маҳоратҳо дар равоншиносӣ ё маҳоратҳои зеҳнӣ ин аст, ки варзишгар ёд бигирад дучори эътимод ба нафси дурӯғин нашавад. Вақте варзишгар дучори эътимод ба нафси козиб шуд, бо кучактарин иштибоҳ, ҳатто дар сурате ки аз лиҳози равонӣ омодатар аз ҳариф бошад, шикаст мехӯрад. Ин ба он далел аст, ки эътимод ба нафси дурӯғини вай табдил ба заифӣ мешавад. Дар натиҷа варзишгар идораи худро аз даст медиҳад ва наметавонад тавоноиҳои худро ба дурустӣ ба намоиш гузорад. Вақте фард эътимод ба нафси козиб пайдо мекунад, дучори заъф мегардад ва ин ҳолат барои варзишгар як фоҷиа меофарад. Бинобар ин, эътимод ба нафси воқеӣ калиди ҳали мушкил аст.
КОРСОЗИИ РАВОНШИНОСӢ ДАР МУСОБИҚА
Агар дар тамринҳо 90 дарсади қувваи физикӣ ва ҷисмӣ ва 10 дарсади маҳорати зеҳниву руҳӣ сарфа шавад, дар мусобиқаҳо 90 дарсад қувваи зеҳнӣ ва 10 дарсад қувваи ҷисмонӣ лозим аст. Бинобар ин, ба федератсияҳо ва бошгоҳҳои варзишӣ тавсия дода мешавад, ки равоншиносони варзишӣ бояд комилан дар канори варзишгарон бошанд ва ба ҳар амалкарди онҳо тавсияҳои худро диҳанд. Агар дар замони шуруи мусобиқаҳо ё дар рафти мусобиқа хоҳанд, ки аз хизмати равоншинос истифода баранд, дар он сурат ҳеҷ чизе ба даст нахоҳанд овард. Дуруст аст, ки калиди муваффақияти варзишгар мураббӣ аст, аммо ин муваффақият замоне шакл мегирад, ки равоншинос низ дар канори мураббӣ бошад ва дар сурати ниёз иттилооти лозимаро ба мураббӣ диҳад. Дар ҳоле, ки варзишгар то замони сафарбарӣ ба мусобиқа аз хизмати равоншинос истифода накарда бошад, дар рӯзи мусобиқа ва ё чанд рӯзе пеш аз он равоншинос наметавонад ҳеҷ таъсире ба руҳияи варзишгар гузошта бошад.
Таҳияи Хуршед ХОВАРӢ,
Гулрӯ СӮҲРОБЗОДА, “ҶТ”
КАСЕ ҚАҲРАМОНИ ОЛИМПӢ МЕШАВАД, КИ ЗЕҲНАШ ОМОДА АСТ
Қаҳрамонҳои аввали дунё шояд аз лиҳози физикӣ, баданӣ ва қувваи ҷисмонӣ ба ҳам наздик бошанд. Аммо касе болои зинаҳои ифтихорӣ меравад, ки аз лиҳози зеҳнӣ ва қувваи равонӣ омодатар аз дигар варзишгарон бошад. Варзишгарони бузурги дунё як сарсахтии зеҳнии хосе доранд, ки ин сарсахтӣ як маҳорат аст ва сабаб мешавад, то варзишгар аз шароити бисёр сахт ва тангноҳои равонӣ ва зеҳнӣ убур кунад ва худро ба болотарин қалъаи дар тавоноиҳои зерин бирасонад. Дар ҳақиқат омодагии ҷисмонӣ шарти лозим аст, аммо намешавад танҳо ба он иктифо кард.
Агар ҳар кадоме аз устураҳои таърихи варзиши ҷаҳонро баррасӣ кунем, мебинем танҳо чизе, ки онҳоро қаҳрамон ва устура кардааст, тавонмандии зеҳнии онҳост, на омодагии ҷисмонӣ.
МУВАФФАҚИЯТ ДАР МУСОБИҚАҲО
Яке аз маҳоратҳои варзишгарон ин аст, ки битавонанд эҳсосоти худро ба хубӣ идора кунанд. Яъне, вақте мехоҳанд дар рақобате ширкат кунанд, ба мавқеъ ғизои муносиб хӯранд, истироҳати кофӣ дошта бошанд ва ба тамринҳои худ диққати кофӣ диҳанд. Ва агар битавонанд тамоми ин меъёрҳоро ба дурустӣ мудирият кунанд, дар иҷро низ муваффақона амал хоҳанд кард. Албатта баъзе чизҳо дар ихтиёри варзишгар нест. Масалан, ҳариф, тарзи тамрин ва қазовати доварон масоиле ҳастанд, ки стрессро ба вуҷуд меоранд. Ва агар варзишгар натавонад аз ин масоил ба хубӣ канор биёяду эҳсосоти худро ба дурустӣ идора кунад, бидуни шак дар мусобиқоти муҳим бавижа мусобиқоти сатҳи ҷаҳонӣ ба шикаст мувоҷеҳ мегардад. Ва ин стрессу изтиробҳо ӯро ба варта мекашонанд ва ба роҳатӣ тан ба шикаст медиҳад. Бисёре аз эҳсосот дар лаҳзаи мусобиқаҳои муҳим ва ҳассос суроғи варзишгарон меояд ва агар варзишгарон ба равишҳои идораи ин гуна эҳсосот ошноӣ надошта бошад, боз ҳам фурсати қаҳрамонии худро аз даст хоҳанд дод. Монанди фарде, ки шабҳо хобаш намебарад ва як бори зиёдатиеро рӯи шонаҳояш эҳсос мекунад. Дар натиҷа сангинии бор сабаб мешавад, ки ҳатто тавоноиҳои кучаки худро наметавонад нишон диҳад.
Мутаассифона, варзишгарони мо ҳамеша бо кулборе аз стресс ва фишорҳои равонӣ вориди мусобиқаҳо мешаванд ва камтар мураббиён ва равоншиносон тавонистаанд дар коҳиши стресси эшон кӯмак кунанд. Аммо айни ҳол бо пушти сар гузоштани ин марҳилаҳои сахт тавонистанд, ки боз ҳам боиси ифтихору офарин бошанд. Бинобар ин, ҳар муваффақияте, ки дар саҳнаи мусобиқаҳо ба варзишгарон муяссар мешавад , ба амалкарди хуби зеҳнии эшон вобастагӣ дорад.
Агар зеҳни варзишгар ба мавқеъ тасмим гирад ва тамриноти лозимро ба дурустӣ анҷом диҳад, мушакҳо ва ҷисм иҷрокунандагони бе айбу нуқсе ҳастанд, ки корҳоро бидуни кучактарин иштибоҳ анҷом медиҳанд. Вале агар зеҳн натавонад кори худро ба хубӣ анҷом диҳад, бидуни шак неруи мушакҳо, асаб, ҳормонҳо ва соири қисматҳои бадан, бо далели ҳамоҳанг амал накардан, иҷрокунандаҳои муваффақе нахоҳанд буд. Пас агар шоҳкорие дар заминаи варзиш сурат бигирад, мадюни зеҳнҳои хуб, парваришёфта ва тамринкарда аст.
МАҲОРАТҲОИ КАСБӢ - КАЛИДИ МУВАФФАҚИЯТИ ВАРЗИШГАР
Дар риштаҳои варзишие монанди тирандозӣ, камонварӣ ва вазнбардорӣ, ки ниёз ба маҳорат ва ҷиддияти зиёд доранд, пайдо кардани малакаҳои рефокусӣ (тарзу усулҳои нав дар риштаҳои гуногуни варзиш) аз мавқеъгирӣ муҳимтаранд. Яъне тирандозе, ки ду тирро ба ҳадаф мерасонаду тири саввумаш ба хато меравад, ё малакаҳои рефокусиро омӯзиш надидаву нисбат ба ин маҳорат омодагии кофӣ надошта бошад, барои ӯ фоҷиа аст. Ва ин фоҷиа варзишгарро билофосила ба шикаст мувоҷеҳ мекунад. Ба ибораи дигар, вақте варзишгаре қувва ва ҷиддияти аввалияи худро дар рақобати баъдӣ аз даст диҳад, дучори шикаст мешавад. Агар малакаҳои рефокусӣ тамрин накарда бошад, паёпай дучори иштибоҳ мегардад ва дар натиҷа чизе ҷуз шикаст ба ӯ нахоҳад расид. Аз сӯи дигар яке аз чолишҳои аслии мураббиён бо бозингарон надоштани малакаҳои рефокусӣ аст ва ҳамин мушкил борҳо сабаб шудааст, ки дар як бозӣ футболбозон бозии ба ғалаба наздикро ба роҳатӣ бибозанд. Бинобар ин, гоҳе вақтҳо малакаҳои рефокусӣ ба маротиб лозимтар аз усулҳои маъмулӣ дар бозӣ аст.
БОХТ БА ХУД
Агар варзишгаре қабл аз ширкат дар рақобати ҳассос ва муҳим ҳарифи худро таҷзияву таҳлил кунад ва рӯи тавонмандиву нотавониҳои ӯ истодагарӣ ва андешаи лозим дошта бошад, дигар дучори стресси қабл аз мусобиқот нахоҳад шуд. Стресс замоне ба вуҷуд меояд, ки ба нотавониҳои хеш зиёдтар аз тавонмандиҳоямон биандешем ва ҳарифро аз ҳар дидгоҳ болотар аз худ бишуморем. Зимни ин ки стресс зодаи тафаккури худи варзишгарон аст, дар лаҳзаи мусобиқа ҳам аз лиҳози зеҳнӣ рақиби худро омодатар ва беҳтар аз худ қаламдод мекунад ва дар натиҷа амалкарди вай таҳти таъсири фишори зиёд қарор мегирад ва аз сӯи зеҳнаш дучори афтиш мешавад. Масъала ин нест, ки ҳарифи мо чӣ қадар қудратманд ё нотавон аст, масъала инҷост, ки агар варзишгар битавонад паёмҳои манфиро ба мусбат табдил кунад ва худашро омодатар аз ҳариф бидонад ва тамоми тавоноиҳои худро ба намоиш бигзорад, ҳатто дар сурати бохт, дигар варзишгари худбохта нест.
Ҳамчунин хеле аз варзишгароне ҳастанд, ки ба худ мебозанд, на ба ҳариф. Ин варзишгарон дар ҳоле ки тавонмандиҳои худро камтар аз ҳарифи муқобил медонанд, қабл аз ворид шудан ба саҳнаи мусобиқа наметавонанд бо тамоми қувва зоҳир шаванд. Албатта гоҳе вақтҳо дида мешавад, ки баъзе рекордҳо фаротар аз тамринотеанд, ки қаблан гузошта шуда буданд. Ин ба хотири онест, ки варзишгар дар саҳнаи мусобиқот ба далели эътимод ба нафси болое, ки дорад, аз як неруи чандкаратае бархурдор мешавад ва тавонмандиҳои худро хилофи он чизе, ки дар тамринот буд, дар саҳни мусобиқот нишон медиҳад.
ЭЪТИМОД БА НАФСИ ДУРӮҒИН
Яке аз маҳоратҳо дар равоншиносӣ ё маҳоратҳои зеҳнӣ ин аст, ки варзишгар ёд бигирад дучори эътимод ба нафси дурӯғин нашавад. Вақте варзишгар дучори эътимод ба нафси козиб шуд, бо кучактарин иштибоҳ, ҳатто дар сурате ки аз лиҳози равонӣ омодатар аз ҳариф бошад, шикаст мехӯрад. Ин ба он далел аст, ки эътимод ба нафси дурӯғини вай табдил ба заифӣ мешавад. Дар натиҷа варзишгар идораи худро аз даст медиҳад ва наметавонад тавоноиҳои худро ба дурустӣ ба намоиш гузорад. Вақте фард эътимод ба нафси козиб пайдо мекунад, дучори заъф мегардад ва ин ҳолат барои варзишгар як фоҷиа меофарад. Бинобар ин, эътимод ба нафси воқеӣ калиди ҳали мушкил аст.
КОРСОЗИИ РАВОНШИНОСӢ ДАР МУСОБИҚА
Агар дар тамринҳо 90 дарсади қувваи физикӣ ва ҷисмӣ ва 10 дарсади маҳорати зеҳниву руҳӣ сарфа шавад, дар мусобиқаҳо 90 дарсад қувваи зеҳнӣ ва 10 дарсад қувваи ҷисмонӣ лозим аст. Бинобар ин, ба федератсияҳо ва бошгоҳҳои варзишӣ тавсия дода мешавад, ки равоншиносони варзишӣ бояд комилан дар канори варзишгарон бошанд ва ба ҳар амалкарди онҳо тавсияҳои худро диҳанд. Агар дар замони шуруи мусобиқаҳо ё дар рафти мусобиқа хоҳанд, ки аз хизмати равоншинос истифода баранд, дар он сурат ҳеҷ чизе ба даст нахоҳанд овард. Дуруст аст, ки калиди муваффақияти варзишгар мураббӣ аст, аммо ин муваффақият замоне шакл мегирад, ки равоншинос низ дар канори мураббӣ бошад ва дар сурати ниёз иттилооти лозимаро ба мураббӣ диҳад. Дар ҳоле, ки варзишгар то замони сафарбарӣ ба мусобиқа аз хизмати равоншинос истифода накарда бошад, дар рӯзи мусобиқа ва ё чанд рӯзе пеш аз он равоншинос наметавонад ҳеҷ таъсире ба руҳияи варзишгар гузошта бошад.
Таҳияи Хуршед ХОВАРӢ,
Гулрӯ СӮҲРОБЗОДА, “ҶТ”
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед