САЙЁҲӢ
Панҷшанбе 25 Апрел 2024 07:09
Раванди инкишофи босуръати технологияи муосир дар баробари пешравиҳо як қатор мушкилиҳоро низ ба бор овардаву сабаби ташвиши ҷомеаи ҷаҳонӣ гардидааст. Баъзе дастовардҳои ҷадиди илмию техникие, ки худи инсонҳо кашф кардаанд, имрӯз ба амнияти сокинони сайёра хатар эҷод карда истодааст.
Дар ин росто ҷиноятҳои киберӣ падидаи нав буда, таҳдидҳои он ба амнияти миллии ҳар як давлат ба назар расида, Тоҷикистон низ аз ин таҳдидҳо берун нест. Зери мафҳуми ҷиноятҳои киберӣ ҷиноятҳое фаҳмида мешавад, ки тавассути технологияи компютерӣ, интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ сурат мегиранд.
Ҳуҷум ба системаҳои компю-терӣ, тасарруфи маълумотҳои шахсӣ, паҳн кардани маълумотҳои ғайриқонунӣ ва бардурӯғ, кибертерроризм ва ғайра ба сифати ҷиноятҳои киберӣ фаҳмида мешаванд ва мушкилоти гуногуни иқтисодиву иҷтимоӣ ва сиёсиро дар пайи худ доранд.
Дар замони муосир давлат, созмон ва истифодабарандагони интернет аз таҳдид ва хатарҳои ҷиноятҳои киберӣ дур буда наметавонанд. Зеро ҷиноятҳои киберӣ саросари оламро фаро гирифтаанд ва танҳо ба воситаи ҳифз метавон аз он эмин буд.
Мутахассисони соҳа таъкид менамоянд, ки сол то сол сафи ҷинояткориҳои киберӣ зиёд шуда, тибқи таҳлилҳо дар баъзе кишварҳо аз 4 то 10 истифодабарандагони шабакаҳои иҷтимоӣ ва интернет қурбони ҷиноятҳои киберӣ мегарданд. Бояд гуфт, ки зиёд шудани таҳдидҳои киберӣ давлатҳоро водор сохтааст, ки ба амнияти иттилоотии худ диққати махсус зоҳир намоянд, зеро дар асри XXI, ки асри илму техника аст, амнияти миллии ҳар давлату миллат аз амнияти иттилоотиаш вобаста аст.
Ба назари Фирӯзи Рамазон, коршиноси соҳа, бо дарназардошти таҳдиду хатарҳои нави ҷиноятҳои киберӣ, кишварҳои пешрафта стратегияи махсусеро оид ба амнияти киберӣ амалӣ менамоянд, ки аз хатарҳои он ҳимоя шаванд.
“Дар рӯйхати давлатҳое, ки аз ҳама бештар тавонистаанд, амнияти иттилотии худро аз таъсиру таҳдиди ҷиноятҳои киберӣ ҳифз созанд, дар садри он кишвари Малайзия меистад, ки 74% метавонад худро аз ҷиноятҳои киберӣ ҳимоя кунад. Инчунин, Япония 72% , Индонезия 70%, ИМА 60%, Русия 60%, Фаронса 51%, Олмон 45% метавонанд худро аз ҷиноятҳои киберӣ муҳофизат намоянд”, - гуфт дар идома Фирӯзи Рамазон.
Аз рӯи ин нишондиҳандаҳо гуфта метавонем, ки ҳеҷ давлате аз ин хатар амон набуда, дар баробари ин давлате нест, ки худро ба пуррагӣ, яъне 100% муҳофизат намояд.
Яке аз ҷиноятҳои киберӣ кибертерроризм мебошад, ки ба кулли ҷомеаи ҷаҳонӣ таҳдиду хатарҳои зиёд ба бор овардааст. Бояд гуфт, ки хатари кибертерроризм чун терроризми анъанавӣ халалдор кардани сулҳу амнияти ҳар як кишвари кураи замин мебошад. Фарқияти кибертеррорристҳо аз террористҳои дигар дар он аст, ки кибертеррористҳо фақат бо истифодаи технологияҳои компютерӣ ва воситаҳои интернетӣ ҳадафҳои ғаразноки худро пиёда мекунанд. Бисёре аз коршиносони соҳа иброз медоранд, ки бо рушди технологияҳои коммуникатсионӣ хатарҳои дорои хусусияти кибертеррористӣ зиёд мешавад ва давлатҳоро зарур аст, ки доир ба ин ҳолат стратегияҳои марбутаро қабулу амалӣ намоянд. Аз имконияти технологияҳои навин на танҳо ташкилотҳои террористӣ бар зидди инсонҳо, балки давлатҳои абарқудрат низ барои ноил гардидан ба ҳадафҳои геополитикии худ истифода мебаранд. Суҳбатҳои телефонии сарони давлатҳо, вайрон кардани барномаҳои муҳими вазорату корхонаҳои як кишвар аз ҷумлаи киберҷиноятҳое мебошанд, ки тавассути хадамотҳои махсуси як кишвар бар зидди кишвари дигар равона мегарданд.
Коршиноси соҳа Фирӯзи Рамазон мегӯяд: “Соли 2017 вируси харобкунандае бо номи “WannaCry” ба системаи компютерӣ дар саросари ҷаҳон паҳн карда шуд, ки дар натиҷаи он 500 ҳазор компютер бо системаи “Windows” дар 150 кишвари дунё аз кор монд. Моҳи декабри соли 2018 бошад, рахнагарони (хакерҳои) номаълум ҳуҷҷатҳои ҳизбҳо ва маълумоти шахсии садҳо сиёсатмадорони Олмонро рахна кардаву дар интернет паҳн намуданд, ки он ҳуҷҷатҳо суроғаи ҷойи истиқомат, рақами телефонҳои мобилӣ, почтаи электронӣ, нусхаи шиноснома ва дигар ҳуҷҷатҳои дохили ҳизбии сиёсатмадоронро дар бар мегирифт”.
Журналисти тоҷик Далер Мерганов доир ба ин мавзӯъ гуфт: “Амнияти иттилоотӣ маҷмӯи чорабиниҳои мушаххаси ҳифзи муҳити иттилоотии ҷомеа ва шахсони алоҳида буда, раванди дурусту қонунии он таъмин кардани аҳолӣ ба бехатарии фаъолияти технологияи навини иттилоотӣ мебошад. Бо дарназардошти муҳиммияти масъала 7 ноябри соли 2003 Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи Консепсияи амнияти иттилоотии Ҷумҳурии Тоҷикистон” содир гардид. Дар асоси он Барномаи таъмини амнияти иттилотии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 30 июни соли 2004 тасдиқ шуд ва тибқи он амнияти иттилоотии мо ҳифзу назорат мешавад”.
Аз гуфтаҳои боло бармеояд, ки ҳар як давлат бояд ба таъмини амнияти иттилоотияш таваҷҷуҳи хосса зоҳир намояд, чунки тавассути амнияти иттилоотӣ метавонем амнияти миллиамонро таъмин намоем. Имрӯз маълум аст, ки ҳадафи асосии кибертеррористон ба даст овардани маълумотҳои муҳимми махфӣ ва хусусияти стратегидошта мебошад. Вирусҳое, ки ҳар як сония паҳн мешаванд, кибертеррористон низ дар он даст доранд.
Аз ин рӯ, Тоҷикистонро зарур аст, ки ҳамкории хешро бо кишварҳои хориҷа, созмонҳои байналмилалию минтақавӣ ҷиҳати таъмини амнияти иттилоотӣ ва пешгирии ҷиноятҳои киберӣ мустаҳкам намуда, чораҳои заруриро ба роҳ монад. Чунки дар шароити пуртазоди муосир давлате дар танҳоӣ наметавонад амнияти иттилотии худро пурра таъмин намояд.
Рустам ОДИНАЕВ, “ҶТ”
Дар ин росто ҷиноятҳои киберӣ падидаи нав буда, таҳдидҳои он ба амнияти миллии ҳар як давлат ба назар расида, Тоҷикистон низ аз ин таҳдидҳо берун нест. Зери мафҳуми ҷиноятҳои киберӣ ҷиноятҳое фаҳмида мешавад, ки тавассути технологияи компютерӣ, интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ сурат мегиранд.
Ҳуҷум ба системаҳои компю-терӣ, тасарруфи маълумотҳои шахсӣ, паҳн кардани маълумотҳои ғайриқонунӣ ва бардурӯғ, кибертерроризм ва ғайра ба сифати ҷиноятҳои киберӣ фаҳмида мешаванд ва мушкилоти гуногуни иқтисодиву иҷтимоӣ ва сиёсиро дар пайи худ доранд.
Дар замони муосир давлат, созмон ва истифодабарандагони интернет аз таҳдид ва хатарҳои ҷиноятҳои киберӣ дур буда наметавонанд. Зеро ҷиноятҳои киберӣ саросари оламро фаро гирифтаанд ва танҳо ба воситаи ҳифз метавон аз он эмин буд.
Мутахассисони соҳа таъкид менамоянд, ки сол то сол сафи ҷинояткориҳои киберӣ зиёд шуда, тибқи таҳлилҳо дар баъзе кишварҳо аз 4 то 10 истифодабарандагони шабакаҳои иҷтимоӣ ва интернет қурбони ҷиноятҳои киберӣ мегарданд. Бояд гуфт, ки зиёд шудани таҳдидҳои киберӣ давлатҳоро водор сохтааст, ки ба амнияти иттилоотии худ диққати махсус зоҳир намоянд, зеро дар асри XXI, ки асри илму техника аст, амнияти миллии ҳар давлату миллат аз амнияти иттилоотиаш вобаста аст.
Ба назари Фирӯзи Рамазон, коршиноси соҳа, бо дарназардошти таҳдиду хатарҳои нави ҷиноятҳои киберӣ, кишварҳои пешрафта стратегияи махсусеро оид ба амнияти киберӣ амалӣ менамоянд, ки аз хатарҳои он ҳимоя шаванд.
“Дар рӯйхати давлатҳое, ки аз ҳама бештар тавонистаанд, амнияти иттилотии худро аз таъсиру таҳдиди ҷиноятҳои киберӣ ҳифз созанд, дар садри он кишвари Малайзия меистад, ки 74% метавонад худро аз ҷиноятҳои киберӣ ҳимоя кунад. Инчунин, Япония 72% , Индонезия 70%, ИМА 60%, Русия 60%, Фаронса 51%, Олмон 45% метавонанд худро аз ҷиноятҳои киберӣ муҳофизат намоянд”, - гуфт дар идома Фирӯзи Рамазон.
Аз рӯи ин нишондиҳандаҳо гуфта метавонем, ки ҳеҷ давлате аз ин хатар амон набуда, дар баробари ин давлате нест, ки худро ба пуррагӣ, яъне 100% муҳофизат намояд.
Яке аз ҷиноятҳои киберӣ кибертерроризм мебошад, ки ба кулли ҷомеаи ҷаҳонӣ таҳдиду хатарҳои зиёд ба бор овардааст. Бояд гуфт, ки хатари кибертерроризм чун терроризми анъанавӣ халалдор кардани сулҳу амнияти ҳар як кишвари кураи замин мебошад. Фарқияти кибертеррорристҳо аз террористҳои дигар дар он аст, ки кибертеррористҳо фақат бо истифодаи технологияҳои компютерӣ ва воситаҳои интернетӣ ҳадафҳои ғаразноки худро пиёда мекунанд. Бисёре аз коршиносони соҳа иброз медоранд, ки бо рушди технологияҳои коммуникатсионӣ хатарҳои дорои хусусияти кибертеррористӣ зиёд мешавад ва давлатҳоро зарур аст, ки доир ба ин ҳолат стратегияҳои марбутаро қабулу амалӣ намоянд. Аз имконияти технологияҳои навин на танҳо ташкилотҳои террористӣ бар зидди инсонҳо, балки давлатҳои абарқудрат низ барои ноил гардидан ба ҳадафҳои геополитикии худ истифода мебаранд. Суҳбатҳои телефонии сарони давлатҳо, вайрон кардани барномаҳои муҳими вазорату корхонаҳои як кишвар аз ҷумлаи киберҷиноятҳое мебошанд, ки тавассути хадамотҳои махсуси як кишвар бар зидди кишвари дигар равона мегарданд.
Коршиноси соҳа Фирӯзи Рамазон мегӯяд: “Соли 2017 вируси харобкунандае бо номи “WannaCry” ба системаи компютерӣ дар саросари ҷаҳон паҳн карда шуд, ки дар натиҷаи он 500 ҳазор компютер бо системаи “Windows” дар 150 кишвари дунё аз кор монд. Моҳи декабри соли 2018 бошад, рахнагарони (хакерҳои) номаълум ҳуҷҷатҳои ҳизбҳо ва маълумоти шахсии садҳо сиёсатмадорони Олмонро рахна кардаву дар интернет паҳн намуданд, ки он ҳуҷҷатҳо суроғаи ҷойи истиқомат, рақами телефонҳои мобилӣ, почтаи электронӣ, нусхаи шиноснома ва дигар ҳуҷҷатҳои дохили ҳизбии сиёсатмадоронро дар бар мегирифт”.
Журналисти тоҷик Далер Мерганов доир ба ин мавзӯъ гуфт: “Амнияти иттилоотӣ маҷмӯи чорабиниҳои мушаххаси ҳифзи муҳити иттилоотии ҷомеа ва шахсони алоҳида буда, раванди дурусту қонунии он таъмин кардани аҳолӣ ба бехатарии фаъолияти технологияи навини иттилоотӣ мебошад. Бо дарназардошти муҳиммияти масъала 7 ноябри соли 2003 Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи Консепсияи амнияти иттилоотии Ҷумҳурии Тоҷикистон” содир гардид. Дар асоси он Барномаи таъмини амнияти иттилотии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 30 июни соли 2004 тасдиқ шуд ва тибқи он амнияти иттилоотии мо ҳифзу назорат мешавад”.
Аз гуфтаҳои боло бармеояд, ки ҳар як давлат бояд ба таъмини амнияти иттилоотияш таваҷҷуҳи хосса зоҳир намояд, чунки тавассути амнияти иттилоотӣ метавонем амнияти миллиамонро таъмин намоем. Имрӯз маълум аст, ки ҳадафи асосии кибертеррористон ба даст овардани маълумотҳои муҳимми махфӣ ва хусусияти стратегидошта мебошад. Вирусҳое, ки ҳар як сония паҳн мешаванд, кибертеррористон низ дар он даст доранд.
Аз ин рӯ, Тоҷикистонро зарур аст, ки ҳамкории хешро бо кишварҳои хориҷа, созмонҳои байналмилалию минтақавӣ ҷиҳати таъмини амнияти иттилоотӣ ва пешгирии ҷиноятҳои киберӣ мустаҳкам намуда, чораҳои заруриро ба роҳ монад. Чунки дар шароити пуртазоди муосир давлате дар танҳоӣ наметавонад амнияти иттилотии худро пурра таъмин намояд.
Рустам ОДИНАЕВ, “ҶТ”
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед