Мувофиқи таҳлилҳои муарриҳон дар ноҳияи Роштқалъа 85 адад ёдгориҳои таърихӣ мавҷуданд, ки аз онҳо 13 қалъаи бостонӣ, 11 зиёратгоҳ, 8 қадамгоҳ, ду кушк, 26 остонҳо, се мавзеи ҳарбу зарб ва чор навиштаҷоти рӯи санг мебошанд.

Қалъаҳои бостонӣ аз қабили Роштқалъа, дижи Даштак, Чирайҷон, Барезқалъа, Химвадор, Видоҷ, Дирӯҷ, Шошбувад ва ҳисори Майсара аз ёдгориҳои беназир маҳсуб ёфта, ҳанӯз ҳам то охир аз ҷониби олимон омӯхта нашуданд.

Мувофиқи тавзеҳоти мудири Бахши ҷавонон, варзиш ва сайёҳии ноҳияи Роштқалъа, Зӯҳро Муллоҳукуматова таи чанд соли охир таваҷҷӯҳи сайёҳони хориҷӣ нисбати қалъаҳо бештар шудааст.

Аз рӯи маълумоти расмӣ дар нӯҳ моҳи соли ҷорӣ ба ноҳия беш аз 175 нафар сайёҳ ташриф оварданд ва дар назар аст, ки ин шумора то охири моҳи ноябр зиёдтар мешавад.

- Баъзан хориҷиён то аввалҳои фасли сармо ба Роштқалъа омада, аксарияти онҳо аз остонҳои Саидҷалоли Бадахшӣ, Шоҳбурони Валӣ, Шоҳабдоли Валӣ, Хоҷаи Нур ва Чилтанон дидан мекунанд, - мегӯяд З. Муллоҳукуматова.

Остони Саидҷалол дар маркази ҷамоати деҳоти Тавдем дар канори рости рӯдхонаи Шоҳдара воқеъ аст. Маҳз дар ин мавзеъ истиқоматгоҳи яке аз пирони поксиришт ва маъруфи ВМКБ Саидҷалоли Бадахшӣ вуҷуд дошт.

Аз рӯи ривоятҳои халқӣ вакте ки мавсуф бори аввал ба ин макон омад,  ҳамаи заминҳои он дар чаҳор фасли сол аз яхҳои хушк пӯшида буд. Дар чунин ҳолати сардӣ мудатҳои зиёд сокинони Тавдеми қадим азоб мекашиданд. Онҳо ҳатто қитъаи замини корам барои зироаткорӣ надоштанд.

Пир Саидҷалол ин ҳоли мардумро бо чашми худ дида, дар назари онҳо ду санги оддиро гирифту ба ҳам кӯфт. Аз шарораи сангҳо алангаи оташе падид омад, ки ҳамаи қитъаҳои замини яхбастаро об кард. Дар ин ҳангом суроби дараҳои Тавдем ҳам намоён шуд ва аз ин рӯз сар карда мардум ба кишту кор, боғдорӣ ва чорвопарварӣ оғоз намуданд.
  
Албатта пӯшида нест, ки дар давраи ҳокимиятдории Иттиҳоди шӯравӣ теъдоде аз остонҳои ВМКБ ба харобазор табдил ёфтанд. Умуман анъанаи парастиши онҳо қариб ба гӯшаи фаромӯшӣ рафт. Ба чунин ҷойҳои муқаддас  фақат  одамони солхӯрда ё худ маризоне рафтанд, ки мехостанд аз зиёрати онҳо шифо ёбанд.

Дар ин давраҳо ҳатто гурӯҳе аз ҷавононе буданд, ки агар ҳамсолонаш ба парастиши остон мерафтанд, онҳо бар ҳоли ҳамасинон механдиданд. Чаро ки  дар ин айём суннату мазҳаб ҳам чандон орӣ набуд. Баъзе ҷавонон дар як муҳити беэътиқодӣ баркамол ёфтанд ва дар ин раванд тарбияи маънавӣ воқеан беҳбудиро тақозо мекард.

  Аммо чӣ хеле, ки мегӯянд ҳама чиз вақту замони худро дорад. Ин давраҳо низ паси сар шуданд. Аз рӯзҳои аввали соҳибистиқлолии кишвар эҳёи расму русум, анъанаҳои аҷдодӣ, бозсозии зиёратгоҳҳо, ҷойҳои фарҳангӣ ва остонҳо мувофиқи маром авҷ гирифт.

Маҳз давраҳои соҳибистиқлолӣ имкон доданд, ки остонҳои муқаддас аз қабили Шоҳбурҳони Валии ҷамоати деҳоти Тусён, Пири Фоқмамади деҳаи Бодоми боло, Саидҷалоли Тавдем ва садҳо мавзеву ёдгориҳои таърихӣ дар қаламрави ВМКБ аз нав сохта гарданд.

Солҳи охир сайёҳон ҳамчунин аз чашмаҳои дармонбахшии Нарзан, Кӯк ва Ҷавшангози Роштқалъа муолиҷа мегиранд.

Ба гуфти Мавзуна Алифшоева, корманди Хадамоти итиллотии Асотсиатсияи эко-фарҳангии Помир меҳмонони хориҷӣ ғайр аз табобат дар чашмаҳо, сайру сайёҳат ба кӯлҳои Друмқӯл ва Чандинкӯли ҷамоати деҳоти Сеждро хуб қабул доранд. Онҳо рӯзи аввал аз шаҳри Хоруғ ба деҳаи Друми Сежди Роштқалъа рафта, рӯзи дигар аз он ба Друмқӯл то муддати якуним соат мерасанд.

Ҳамзамон сайёҳат ба сӯи кӯли калонтарини водии Ҷавшангоз, Трумтайқӯл ва қаиқронӣ дар вазъи экстрималии рӯдхонаи Шоҳдара аз машғулиятҳои писандидаи сайёҳон мебошад.

Кӯҳнавардӣ ё худ сайёҳии трекинг низ вақтҳои охир дар Роштқалъа шӯҳрат пайдо кардааст. Бахусус тариқи роҳи хатсайри кӯҳӣ аз як ноҳия ба ноҳияи дигар ҳаракат кардан барои хориҷиён боиси фараҳмандӣ аст.

Мисол оне, ки теъдоде аз сайёҳон муддати панҷ рӯз аз мавзеи Рубот то  қуллаи Карл Маркс рафта, аз он ба деҳаи Вранги ноҳияи Ишкошим мерасанд. Яъне феълан ин хатсайрӣ кӯҳӣ дар байни сайёҳон маъруфияти бештаре дошт.

- Умуман риштаи сайёҳӣ дар сатҳи ноҳия назар ба солҳои пеш тақвият ёфтааст ва таваҷҷӯҳи мақомоти маҳаллӣ ҳам ба он зиёд аст,- тавзеҳ дод З. Муллоҳукуматова ва афзуд, - Аммо дар самти беҳбуд ёфтани сифати хизматрасонӣ албатта норасогиҳо мушоҳида мешаванд. Дар маҷмӯъ дар  ҳудуди ноҳия 7 меҳмонхона аз ҷумлаи “Homestay” мавҷуданду халос. Яъне меҳмонхонаҳои замонавӣ ба мисли “Peace house” ё худ “Hotel”- и калонҳаҷм то ҳол дар ҳудуди ноҳияи Роштқалъа бунёд наёфтанд.

Паҳлӯи дигари масъала  ин инфрасохтори сайёҳии ноҳия аст, ки то ҳол  ба рушди соҳа боис мегардад. Роҳи асосии Хоруғ – Роштқалъа солҳост, ки рӯи таъмирро надидааст ва ҳамчунин баъзе хатсайриҳои байниноҳиявӣ низ дар вазъи ногувор қарор доранд.

- Чанд сол пеш дар якҷоягӣ бо мақомоти маҳаллӣ лоҳияи сармоягузорӣ оид ба эҳёи ёдгориҳои тарихӣ аз қабили қалъаҳои бостониро ҳам тарҳрезӣ намудем, ки солҳост он дастгирӣ намеёбад. Агар чунин лоҳияҳо аз ягон сарҷашма маблағгузорӣ шавад, аминем ки таваҷҷӯҳи сайёҳон ба ноҳия боз ҳам бештар мегардад, - илова намуд З. Мулоҳукуматова.