ҶАВОНОН
Панҷшанбе 25 Апрел 2024 12:05
Шароити имрӯзаи зиндагии мо тақозо менамояд, ки ба омилҳо, зуҳурот ва рӯйдодҳо, аз қабили терроризму экстримизм, ки ҳаёти инсониятро доғдор намудаву ба суботу амнияти кишварҳо ва дар маҷмуъ ба ҳаёти инсоният таҳдид менамоянд, таваҷҷуҳ намуда, баҳри рафъи онҳо бояд роҳҳои ҳал ҷустуҷӯ намоем. Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон борҳо таъкид намудаанд, ки “терроризм ва экстремизм чун вабои аср хатари глобалии ҷиддӣ буда, аъмоли он гувоҳ аст, ки террорист ватан, миллат ва дину мазҳаб надорад, балки як таҳдиде ба ҷомеаи ҷаҳонӣ ва ҷони ҳар сокини сайёра аст. Тоҷикистон ва тоҷикистониён дар ҳама давру замони давлатдориашон зидди зуҳуроти терроризм ва экстремизм буданд ва ҳастанд”. Аз ин рӯ, Тоҷикистонро дар самти мубориза бар зидди ин гуна зуҳурот дар арсаи ҷаҳон ҳамчун як иштирокчии фаъол мешиносанд ва эътироф менамоянд. Чанде пеш дар Академияи илмҳои Тоҷикистон доир ба роҳҳои пешгирии ҷавонон аз шомилшавӣ ба гуруҳҳои террористиву ифротгаро ҳамоиши ҷумҳуриявии илмӣ-амалӣ доир шуд ва мо бо яке аз иштирокчиёни ин конфронс Абдураҳмон Хонов, раиси Дастгоҳи иҷроияи Кумитаи марказии Ҳизби халқии демократии Тоҷикистон ҳамсуҳбат шудем.
- Терроризму экстремизмро Шумо чӣ гуна шинохтед: онҳо чӣ гуна зуҳурот ҳастанд ва ба ҷомеаи ҷаҳон чӣ гуна хатарҳо дошта метавонанд?
- Моҳияти асосии терроризмро дар сатҳи илмӣ ё байналмилалӣ то ҳозир мушаххас накардаанд. Яке аз мушкилоти асосии мубориза бар зидди терооризм ҳам то ҳол ба таври мушаххас муайян нашудани мафҳуми терроризм аст. Эътироф бояд намуд, ки абарқудратҳои ҷаҳон муборизаи зидди терроризмро мақсади асосии худ эълон карданд, вале то ҳол ҳатто кӯшиш ҳам накарданд, ки маҳфуми терроризмро барои ҷаҳониён як хел ташреҳ намоянд. Амрикоиҳо касеро, ки мухолифи андеша ва ё хостаҳои онҳо аст, террорист эълон менамоянд. Лекин бояд ин тавр набошад. Террорист ва терроризм дар сатҳи байналмилалӣ бо илм исбот карда шавад, ки террорист кӣ ҳасту терроризм чӣ аст? Имрӯз ҳар кас аз нуқтаи назари худ ва манфиати худ ба ин баҳо медиҳанд. Барои таъин намудан ва дар сатҳи ҷаҳон қабул намудани маҳфуми терроризм бояд миёни давлатҳои абарқудрат ваҳдати назар ба вуҷуд биёяд.
Ба андешаи ман, вақте манфиатҳои милливу давлатиро, ки онҳо дар Конститутсия бо раъйу эътирофи шаҳрвандон мушаххас шудааст, касе вайрон кард, яъне хилофи арзишҳои милливу давлатӣ амал кард, ӯ террорист ё экстремист аст. Аммо мардуми мо азбаски маърифати ҳуқуқиашон бениҳоят паст аст, қонунро намедонанд, аз ин рӯ, ба ҳадди ифроту тафрит мераванд. Мутаассифона, имрӯз аксари мардум Конститутсияро намедонанд, баъзе зиёиён, олимон ва донишҷӯёни фаъол медонанду халос. Қисми зиёди аҳолии кишвар аз муҳтавои асосии қонунҳои амалкунанда қариб ягон огаҳӣ надоранд. Ҷавонон қишри ҳассоси ҷомеа ба ҳисоб мераванд ва азбаски донишу фаҳмиши онҳо комил нест, аз тарафи гуруҳҳои манфиатҷӯ сӯистифода мешаванд.
Мутобиқи нишондодҳои оморӣ ҷавонони то 30-сола 70%-и аҳолии Тоҷикистонро ташкил медиҳанд. Пас аз ин бармеояд, ки вақте мегӯем «ҷомеа», мо асосан ҷавононро дар назар дорем ва вақте мегӯем «мушкилоти ҷавонон», қабл аз ҳама мушкилоти тамоми ҷомеаи Тоҷикистон мадди назар аст.
Яке аз мушкилоти умдаи имрӯза тамоюл ва гароиши ҳамин қисми асосии мамлакат – ҷавонон ба ҳизбу ҳаракатҳои иртиҷоист. Ин ҷо саволе ба миён меояд: чаро сарзамини тоҷикон, ки қадимитар аз худи таърих ва нахустин гаҳвораи тамаддуни башарист, дорои мардуми хайрхоҳу фарҳангдӯст ва соҳиби дину ойини солим аст, бо ин балои осмонӣ ва зуҳуроти шайтонӣ рӯбарӯ шуд? Мутафаккири бузург Хемингуэй гуфтааст: «Агар дар оянда ҷанге рух диҳад, он ҷанги байни тамаддунҳо хоҳад буд ва шадидтарин ихтилофу ҷангҳо дар сарҳади байни тамаддунҳо ба вуҷуд хоҳад омад». Аз назари геополитикӣ Тоҷикистон кишварест, ки дар қалби Осиёи Марказӣ ҷойгир шудааст ва дар марзи азимтарин тамаддунҳои дунё қарор дорад. Табиист, ки ҳар кадом аз давлатҳои абарқудрат саъй хоҳад кард, то манфиатҳои сиёсӣ ва арзишҳои идеологии худро дар давлати навбунёди мо пайгирӣ намояд. Ҳол он ки аз ҷониби роҳбарияти олии мамлакат ва Пешвои сиёсии мо, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ягона роҳи татбиқи идеяҳои низоми давлатдорӣ, яъне бунёди давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ интихоб гардидааст.
- Ба андешаи Шумо, кадом омилҳое будаанд, ки боиси ба вуҷуд омадани проблемаи шомилшавии ҷавонони мо ба ҳизбу гуруҳҳои террористиву ифротгаро шуданд?
- Ҷавонон дар чаҳорчӯби Конститутсия, ки бар асоси таҳлилҳои ҳамаҷониба ягона роҳи дуруст интихобнамуда бо дарназардошти хусусиятҳои милливу нажодӣ, урфу одат ва дину ойини мост, бояд фаъолият менамуданд. Аммо кадом омилҳо боис гардид, ки чунин як идеологияи мукаммал ва қавӣ аз ҷониби насли ҷавон, махсусан дар маҳалҳо нодида гирифта шуд?
Сабаби нахустин дар расонида натавонистани идеологияи пурмуҳтавои давлат тавассути корҳои таблиғотӣ ва маъракаҳои фаҳмондадиҳӣ дар сатҳи маҳалҳост. Замоне ки дар маҳалле холигии идеологӣ ба вуҷуд меояд, ҷои он холигиро идеяҳои нав ишғол менамоянд. Дар натиҷа, боварии ҷавонон нисбат ба идеяҳои низоми давлатдорӣ заиф мегардад ва онҳо ба самти идеологияи вайронгари бегона кашонда мешаванд. Зеро инсон мавҷуди зинда аст ва табиатан, ба сӯи чизе меравад, ки ҳамеша фаъол ва дар ҳоли ҳаракат аст.
- Чаро аз байни тамоми қишрҳои ҷомеа маҳз ҷавонон ҳадафи ин гуруҳҳо қарор гирифтаанд?
- Сабабҳои гуногун вуҷуд дорад, аз ҷумла беадолатӣ, фасоди иҷтимоӣ масоили иқтисодиву иҷтимоӣ. Ташкилоту ҳизбҳои ифротгаро, аз қабили Ҳизби таҳрир, ҷунбиши «Салафия», ташкилоти ғайриисломии «Сонмин» ва дигар созмонҳои иртиҷоӣ аз тарафи муассисони хориҷиашон пайваста маблағгузорӣ мегарданд. Чаро масалан, Ҳизби таҳрир дар мамлакатҳои исломӣ тарафдор надорад, вале дар кишварҳои Осиёи Миёна сафи пайравонаш дар ҳоли афзоиш аст? Имрӯз дар байни ҷавонон теъдоди эҳтиёҷмандону бекорон зиёд гашта истодааст. Бинобар ин, дар доираи имконоти буҷаи ҷумҳурӣ фишангҳои амалӣ гардидани барномаҳои қабулгаштаи давлатиро, ба монанди «Барномаи паст кардани сатҳи камбизоатии аҳолӣ», хусусан, дар сатҳи маҳалҳо бояд хуб ба роҳ монд. Ҳамчунин, ба танзим даровардани муҳоҷирати меҳнатӣ ва додани қарзҳои бефоиз бар асоси рӯйхати тартибдодашуда дар сатҳи шаҳру ноҳияҳо аз манфиат холӣ нест.
Яке аз сабабҳои муҳими шомилшавии ҷавонон ба ҳизбҳои иртиҷоӣ надоштани маърифати ибтидоии динӣ мебошад. Мақсади наҷиби Сарвари давлат низ аз мунташир намудани китоби «Қуръон» ва тафсири он дар арафаи Иди Қурбон маҳз иборат аз шинохти дурусти дини ислом ва маҳви бесаводии мазҳабӣ буд. Ғояҳои аслии дини мубини ислом ва тамоми дину мазҳабҳои дигар бар асоси тафаккури инсондӯстона, эҳтиром ба ақидаи ҳамдигар, ҳамзистиву бародарӣ ва ҳифзи сулҳу суботи ҷомеа бунёд ёфтааст ва он ҳама гуна тундравӣ, бадбиниву хушунат ва ҷангу ҷидолро, ки ҳизбҳои ифротгаро таблиғ мекунанд, шадидан маҳкум менамояд. Ҳарчанд зоҳиран ҳизбу ҳаракатҳои тундрав барои ислом «хидмат мекунанд», аммо дар ҳақиқат онҳо душманони аввалиндараҷаи ислом ва мусулмононанд. Мардуми Тоҷикистон, ки соҳиби имони қавӣ, вале дар муқобили он саводи заифи мазҳабист, туъмаи хубе барои чунин гуруҳҳо ба ҳисоб меравад. Ғайр аз ин, таҳия ва коркарди барномаи мушаххас дар бораи дин, ки роҳҳои муассири татбиқи потенсиали динӣ ба фоидаи ҷамъиятро муайян месозад, ба нафъи давлат хоҳад буд.
Дар радифи сабабҳои дигар метавон маълумот надоштани оммаи мардум аз моҳияти воқеӣ ва ҳадафҳои сиёсии ҳизбу ҳаракатҳои ифротгароро баршумурд. Бо вуҷуди раҳоӣ аз бунбасти коммуникатсионӣ ва дастёбӣ ба шабакаи иттилооти ҷаҳони муосир аксари ҷавонони содаву зудбовар хабар надоранд, ки роҳбарони пасипардагии ҳизбҳои гумроҳкунанда кистанд? Онҳо чӣ ҳадафҳоеро дунбол мекунанд ва натиҷаи фаъолияти пайравони ҳизби мамнуъ бар зарари кӣ тамом мешавад? Дар ин замина чоп ва таблиғи дастуруламалҳо оид ба шинохти моҳияти ин гуна ташкилотҳо, суҳбатҳои доимии равшанфикрон тавассути расонаҳои хабарӣ ва мулоқоти онҳо бо намояндагони насли наврас бенатиҷа нахоҳад буд.
- Шумо яке аз омилҳоро ба беадолатӣ ва фасоди иҷтимоӣ марбут донистед. Ҳамин омилро мехостем камтар равшантар мефаҳмондед?
- Ҷавонон қишри бениҳоят ҳассос, баландпарвоз ва дорои романтизм мебошанд. Ҳангоми мушоҳидаи хурдтарин омили каҷравиву фасод, аз қабили коррупсия, дурӯғи калонсолон ва умуман, иҷро нашудани идеяҳои низоми давлатдории демократӣ аз ҷониби масъулин дар маҳалҳо, нисбат ба фардои ҷомеа бовариро аз даст медиҳанд ва эътиқоду боварашон зуд мешиканад. Ҳамин гуна нобоварӣ ва заъфи эътиқод ба ояндаи равшан боиси пайвастани онҳо ба ҳизбу ҳаракатҳои номатлуб ва ҳатто даст ба ҷинояткориву худкушӣ заданашон ҳам мегардад. Масалан, як нафар ҷавон барои гирифтани замини хона ба ягон мақомоти давлатӣ корафтода мешавад. Ӯ бениҳоят эҳтиёҷманд аст. Ба кумитаи замини ноҳия дар асоси ариза муроҷиат мекунад. Ин мақом то “пора” ё “ставка”-и худро нагирад, кори он ҷавонро ҳал намекунад. Ҷавон, ки маблағи талабкардаи кумитаро надорад, аз ин ноумед мешавад. Дар асоси қонун ҳам талаб мекунад, аммо натиҷа намедиҳад. Ин гуна муносибат ҷавононро мешиканад. Мо вақте ки сиёсати давлату ҳукуматро ҳамчун ниҳоди сиёсӣ таблиғ мекунем, мегӯем, ки дар 25 соли истиқлолияти давлатӣ ба дастовардҳои бениҳоят бузург ноил гаштем, аммо дар мақомоти давлатӣ зидди таблиғкардаи мо кор карда, ба порагирӣ даст мезананд, бадбахтӣ аст. Мутаассифона, мақомоти давлатӣ ин корро мекунанд, ки шахсро ғамнок мекунад. Аз хотир набарорем, ки ҳамаи инро мардум баҳо медиҳад. Ман метавонам садҳо мисол вобаста ба ноадолатии иҷтимоӣ биорам. Аммо барои аз байн бурдан ё кам кардани ноадолатии иҷтимоӣ, пеш аз ҳама бояд мардум худаш фаъол шавад, дониши хуби ҳуқуқӣ гиранд, нозукиҳои масъаларо хуб омӯзад. Аҳолӣ бояд ҳаққу ҳуқуқи худро талаб карда тавонанд. Ба воситаи мардум агар кори ношаффофи баъзе мақомоти давлатиро фош карда тавонем, дар ин ҳолат мубориза бо чунин мақомоти порагир хеле осон мешавад.
- Фазои идеологиамон то кадом андоза дар хатар аст? Имрӯз дар фазои идеологии мо кадом камбудиҳо мушоҳида мешавад?
- Вақте мо корҳои таблиғотӣ ё идеологиро ба роҳ мемонем, як ҳамоҳангию ҳамкорӣ байни мақомот бояд бошад. Ягон дастур ё як барномаи мушаххас аз ҷониби Ҳукумати ҷумҳурӣ таҳия шавад, ки ҳадафи ягона дошта бошад. Ҳатто бояд ташкилотҳои ҷамъиятӣ ба гуруҳҳои корӣ ҳамроҳ карда шаванд. Ҷомеаи мо шаҳрвандӣ аст ва ташкилотҳои ҷамъиятӣ дар ин самт хеле нақши бориз дошта метавонанд.
Барои паст кардани шиддати ифротгароӣ байни ҷавонон мавриди омӯзиши доимӣ қарор додани маърӯзаву суханрониҳои Пешвои миллат муҳим аст. Дар тамоми мулоқоту машварат ва паёмҳои Президенти кишвар ба Маҷлиси Олӣ масъалаҳои идеологӣ дар мадди аввал аст. Идеяву низоми давлатдориамон бисёр мукаммал аст. Аз ҷониби Президенти кишвар роҳи ояндаи мо барои садсолаҳо ва ҳатто ҳазорсолаҳо муайян шудааст: самт куҷо ҳасту ба куҷо бояд равем. Роҳе, ки имрӯз интихоб кардаем, тамоми ҷомеаҳои мутамаддини ҷаҳон дар ҳамин роҳанд. Барои ҳамин, пешниҳод мекунам, ки китобу маърӯзаҳои Пешвои миллат ҳамчун як барномаи таълимӣ дар мактабу донишгоҳу донишкадаҳои мамлакат омӯзонда шаванд, барои он ки тамоми паҳлуҳои ҳаёти моро фаро мегиранд ва як дастур ё роҳнамои беҳтарин ба шумор мераванд.
- Шумо яке аз омилҳои гаравидани ҷавонон ба гуруҳҳои иртиҷоиро аз паст будани донишҳои диниву дунёвӣ, надоштани фарҳанги сиёсӣ ва маърифати баланди ҳуқуқӣ ҳисобидед. Аммо имрӯз ҷавононе ҳастанд, ки дониши хуби диниву дунявӣ ва сиёсию ҳуқуқӣ доранд, вале боз ҳам ба ин гуруҳҳо шомил шуда истодаанд...?
- Ин ҳолат ҳам ҳаст, аммо хеле кам. Шахсе, ки дониши мукаммали ҳам диниву ҳам дунявию ҳам ҳуқуқӣ дошта бошад, ӯ ба ягон гуруҳ пайваст намешавад.
- Чуноне ки огаҳ ҳастем, гуруҳҳои ифротӣ барои ҷалб кардани ҷавонон бештар аз равоншиносон истифода мебаранд. Имрӯз беш аз 10 ҳазор сомонаву саҳифаҳои иҷтимоӣ дар интернет ба мағзшӯии ҷавонон машғул ҳастанд. Агар тадқиқ карда бароем, ҳар саҳифаи иҷтимоиро як равоншиноси ҳирфаӣ роҳандозӣ ва идора мекунад. Яъне, ба камиаш 10 ҳазор равоншиноси касбӣ ба ҷалби ҷавонон барои шомил кардан ба гуруҳҳои ифротиву террористӣ фаъолона хизмат карда истодаанд, мағзшӯёне, ки тавассути дигар усулу принсипҳо корашонро пеш мебаранд, ҳисобашон гум аст, ҳеҷ кас онҳоро мушаххас карда наметавонад. Аммо ҷомеаи мо дар умум, аз надоштани равоншиносони касбӣ азоб мекашад, чунки шумораи онҳо ниҳоят кам аст. Мехостам дар ин бора андешаатонро гӯед: чаро то ҳол мо ба ин масъала диққати ҷиддӣ надодаем?
- Паҳлӯи нозуки масъаларо шумо бисёр хуб дарк кардед. Имрӯз мо дар ҷомеа равоншиносону ҷомеашиносони ботаҷриба ва касбӣ бояд дошта бошем, ки байни ҷавонону наврасон корҳои фаҳмондадиҳиро бештар амалӣ намоянд. Кишвари мо солҳои охир ба равоншиносу ҷомеашинос бениҳоят эҳтиёҷ дорад. Ҷомеаҳои мутамаддини ҷаҳон аз нерӯи равоншиносону ҷомеашиносон бисёр хуб истифода мебаранд ва ҳамин тавр ҳам бояд бошад.
Дар баробари тоҷирони боқувват доштан, техиникаву технологияи замонавӣ доштан, мо бояд равоншиносу ҷомеашиносӣ ихтисосманд дошта бошем, ки онҳо набзи ҷомеаро донанду дарк кунанд ва ба мардум фаҳмонида тавонанд.
- Ҳамчун як мутахассиси соҳа, ки солҳои зиёд дар мақомоти кор бо ҷавонон фаъолият доштед ва ҳамчун масъули як ниҳоди муҳими сиёсӣ фаъолият доред ва ҳамарӯза ин гуна масъалаҳоро пайгирӣ мекунед, мехостам пешниҳодҳои худро барои ҳалли ин масъала иброз намоед? Боз кадом корҳоро анҷом додан зарур аст, ки пеши роҳи шомилшавии ҷавонон ба гуруҳҳои ифротиро гирем?
- Чанд роҳе ҳаст, ки фикр мекунам барои ҳалли ин мушкилот муассир мебошад:
√ аз ҳама беҳтарин роҳи пешгирии ҷавонон аз ифротгаро шудан усули “ҳамсол ба ҳамсол” мебошад. Ҷавонони фаъол байни ҷавононе, ки аз илму тарбия дур мондаанд, корҳои фаҳмондадиҳӣ гузаронанд, хусусан, дар бораи терроризму экстремизм. Касе ҷавонро ба монанди ҳамсолаш фаҳмида наметавонад. Масалан, ман фарзанди худро баробари дӯсташ, ки ҳамсолаш аст, хубтар фаҳмида наметавонам. Писарам тамоми розу дили худро на ба ман, балки ба дӯсташ мегӯяд. Ин қонуни нонавиштаи табиат аст, хоҳем нахоҳем чунин мешавад. Принсипи “ҳамсол ба ҳамсол”-ро чанд вақт шуд, Кумитаи ҷавонон, варзиш ва сайёҳӣ ба роҳ мондааст, ки хеле хуб ва саривақтӣ мебошад. Чунин иқдом натиҷаи назаррас низ дода истодааст. Хуб мешавад, ки аз ин роҳ боз ҳам бештар истифода барем, ҷавонони ватандӯст байни ҳамсолонашон кор баранду пеши роҳи онҳоро аз шомилшавӣ ба ҳизбу ҳаракатҳои иротиҷоӣ гиранд;
√ ҷавонони мо баъзе масъалаҳоро баҳои сиёсӣ дода наметавонанд. Як воқеаи хурдакак ё рӯйдоди сиёсӣ, ки дар Амрико мешавад ё дар дигар кишвари Аврупо таъсираш ҳамон замон ба мо мерасад. Ҷавонони мо бояд ғурури баланди миллӣ дошта бошанд, рӯйдодҳои сиёсиро баҳои хуб дода тавонанд. Имрӯз пеш аз ҳама мардуми мо, махсусан ҷавонон маърифати баланди сиёсиро бояд омӯзонд, чунки имрӯз ҷаҳон сиёсӣ шудааст. Агар мо фарҳанги баланди сиёсӣ дошта бошем, рӯйдодҳои сиёсии оламро нозукона баҳо дода метавонем. Нақши ВАО дар ҳамин масъала бисёр муҳим аст. Масалан, телевизион барномаҳои хуби сиёсиро ба роҳ монад, рӯзнома, ҳафтанома ва моҳномаҳо мавзуъҳои сиёсиро нозуконаву борикбинона бояд бештар шарҳу тафсир намоянд.
Имрӯз қариб дар тамоми донишгоҳу донишкадаҳои кишвар факултаи филология ҳаст ва ҷавонон дар он таҳсил мекунанд. Аммо дар ҳама минтақаи кишвар зимоми сухан ва минбарҳо дар дасти нимчамуллоҳо аст. Пас, маълум мешавад, ки дар муассисаҳои олии мо филологи ҳақиқӣ тайёр намекунанд. Донишҷӯёне, ки факултаҳои филологиро хатм кардаанд, ҳатто 10 фоизи осори гузаштагонамонро намедонанд. Агар дар минтақаҳо филологҳои ҳақиқӣ байни сокинон мебуд, онҳо ҳеҷ гоҳ лаҷоми сухан ё минбарро ба чалламуллоҳо намедоданд. Проблемаҳое, ки имрӯз дар хусуси онҳо баҳс рафта истодааст, аз ҷумла сатр бастан ё риш мондан, дар осори ҳамаи бузургони мо баррасӣ шудааст. Агар адабиётшиносон асарҳои гаронбаҳои гузаштагонамонро хуб донанду онро ҳазм карда бошанд ва байни сокинон ва махсусан ҷавонон талқин карда тавонанд, дар ин ҳолат фазо холӣ намемонад;
√ имрӯз мақомоти масъули давлатие, ки дар минтақа фаъолият мекунанд, корашон бениҳоят суст аст. Масалан, чаро нозири минтақавӣ фақат дар ҳолати ҷиноят содир кардан ба деҳаҳо ва танҳо ба хотири доштани ҳамон ҷинояткор меравад? Онҳо ба муассисаҳои таҳсилоти миёна ва олӣ намераванду дар бораи қонунгозориҳои кишвар бо наврасону ҷавонон суҳбат намекунанд. Ҳамин ки қонун вайрон карда шуд, саросема дар ҷои ҳодиса ҳозир мешаванд. Охир беҳуда нагуфтаанд, ки илоҷи воқеа пеш аз вуқӯъ. Имрӯз вақти он расидааст, ки корҳои фаҳмондадиҳӣ байни ҷавонон бештар карда шавад, то ки фазои идеологӣ пур гардад;
√ ду тамоюли бисёр номатлуб байни ҷавонон, ки солҳои охир бисёр реша давонда истодааст, “конформизм” (роҳат-талабӣ) ва “эгоизм” (худхоҳӣ) мебошад. Имрӯз ҷавони мо мехоҳад, ки бе меҳнату машаққат соҳиби як зиндагии бодабдабаву бошукуҳ шавад. Ин омили баде аст, ки бояд пешгирӣ карда шавад. Чунки имрӯз эмиссарҳои хориҷӣ барои шомил шудан ба гуруҳҳои ифротӣ маблағи муфт пешниҳод менамоянд. Бархе ҷавонони содаи мо, ки роҳҳаттлабиро дӯст медоранд, ба ин ваъдаи дурӯғи эмиссарҳо бовар карда ворид гуруҳи ифротӣ мешаванд. Оё ягон кас имрӯз бе манфиат ба шахси дигар пул медиҳад? Албатта, не! Инҳо дардҳои ҷомеаи мо ҳастанд, ки ислоҳ мехоҳанд. Ин масъалаҳо дар мактабу коллеҷҳо ва донишогоҳу донишкадаҳо ҳангоми дарсҳои тарбиявӣ бояд ба наврасону ҷавонон фаҳмонда шавад. Вале имрӯз дар муассисаҳои таҳсилоти олӣ соатҳои тарбиявӣ як чизи нолозим шудааст, ягон барнома ё мавзӯи мушаххас нест, ки ҳангоми чунин дарсҳо ба ҷавонон фаҳмонанд. Бигзор соатҳои тарбиявӣ бештар ба шарҳи мавзуъҳои актуалии ҷомеа, хоҳ сиёсиву иқтисодӣ бошад ва ё иҷтимоиву фарҳангӣ, бахшида шавад, то ҷаҳонбиниву маърифати ҷавонон васеъ гардад.
Имрӯз масъалаи терроризму экстремизм тамоми ҷомеаи Тоҷикистон, махсусан ниҳодҳои қудратиро ба ташвиш овардааст. Онҳо барои пешгирии он байни шаҳрвандон, хусусан ҷавонон пайваста корҳои фаҳмондадиҳӣ, конфронсу мулоқоти рӯ ба рӯ ташкил мекунанд. Чуноне ки мушоҳида мешавад, ин усулҳо то дараҷае садди роҳи паҳншваии тундгароиву терроризмро дар кишвар гирифта метавонад, аммо чунин чорабиниҳо бояд дар байни шаҳрвандоне доир карда шаванд, ки аз таълиму тарбия дур мондаанд, дар корҳои ҷамъиятӣ иштирок намекунанд, худро аз ҷомеа канор гирифтаанд. Чунки онҳо ба корҳои фаҳмондадиҳӣ ниёзи бештар доранд. Масалан, имрӯз дар як минтақаи кишвар мулоқот бо ҷавонон гузаронида шавад, танҳо ҷавонони фаъолро ҷамъ меоранд ва ин ҳам бо толорҳои мақомоти ноҳия маҳдуд мемонад. Ҷавонони фаъол ба ин гуна муолоқот он қадар эҳтиёҷ надоранд, зеро онҳо аллакай хубу бадро шинохтаанд. Ин гуна суҳбатҳои рӯ ба рӯ бо аҳолӣ, хусусан бо ҷавонон бояд дар деҳаҳо, ҳатто дар ҳар кӯчаву гузару маҳалла доир карда шавад. Ман бовар дорам, ки ин натиҷаи дилхоҳ медиҳад.
- Барои суҳбати самимӣ ва пурмуҳтаво ташаккур!
- Саломат бошед!
Мусоҳибон
Бахтовар КАРИМЗОДА,
Ҳасан АЗИЗОВ, “ҶТ”
- Терроризму экстремизмро Шумо чӣ гуна шинохтед: онҳо чӣ гуна зуҳурот ҳастанд ва ба ҷомеаи ҷаҳон чӣ гуна хатарҳо дошта метавонанд?
- Моҳияти асосии терроризмро дар сатҳи илмӣ ё байналмилалӣ то ҳозир мушаххас накардаанд. Яке аз мушкилоти асосии мубориза бар зидди терооризм ҳам то ҳол ба таври мушаххас муайян нашудани мафҳуми терроризм аст. Эътироф бояд намуд, ки абарқудратҳои ҷаҳон муборизаи зидди терроризмро мақсади асосии худ эълон карданд, вале то ҳол ҳатто кӯшиш ҳам накарданд, ки маҳфуми терроризмро барои ҷаҳониён як хел ташреҳ намоянд. Амрикоиҳо касеро, ки мухолифи андеша ва ё хостаҳои онҳо аст, террорист эълон менамоянд. Лекин бояд ин тавр набошад. Террорист ва терроризм дар сатҳи байналмилалӣ бо илм исбот карда шавад, ки террорист кӣ ҳасту терроризм чӣ аст? Имрӯз ҳар кас аз нуқтаи назари худ ва манфиати худ ба ин баҳо медиҳанд. Барои таъин намудан ва дар сатҳи ҷаҳон қабул намудани маҳфуми терроризм бояд миёни давлатҳои абарқудрат ваҳдати назар ба вуҷуд биёяд.
Ба андешаи ман, вақте манфиатҳои милливу давлатиро, ки онҳо дар Конститутсия бо раъйу эътирофи шаҳрвандон мушаххас шудааст, касе вайрон кард, яъне хилофи арзишҳои милливу давлатӣ амал кард, ӯ террорист ё экстремист аст. Аммо мардуми мо азбаски маърифати ҳуқуқиашон бениҳоят паст аст, қонунро намедонанд, аз ин рӯ, ба ҳадди ифроту тафрит мераванд. Мутаассифона, имрӯз аксари мардум Конститутсияро намедонанд, баъзе зиёиён, олимон ва донишҷӯёни фаъол медонанду халос. Қисми зиёди аҳолии кишвар аз муҳтавои асосии қонунҳои амалкунанда қариб ягон огаҳӣ надоранд. Ҷавонон қишри ҳассоси ҷомеа ба ҳисоб мераванд ва азбаски донишу фаҳмиши онҳо комил нест, аз тарафи гуруҳҳои манфиатҷӯ сӯистифода мешаванд.
Мутобиқи нишондодҳои оморӣ ҷавонони то 30-сола 70%-и аҳолии Тоҷикистонро ташкил медиҳанд. Пас аз ин бармеояд, ки вақте мегӯем «ҷомеа», мо асосан ҷавононро дар назар дорем ва вақте мегӯем «мушкилоти ҷавонон», қабл аз ҳама мушкилоти тамоми ҷомеаи Тоҷикистон мадди назар аст.
Яке аз мушкилоти умдаи имрӯза тамоюл ва гароиши ҳамин қисми асосии мамлакат – ҷавонон ба ҳизбу ҳаракатҳои иртиҷоист. Ин ҷо саволе ба миён меояд: чаро сарзамини тоҷикон, ки қадимитар аз худи таърих ва нахустин гаҳвораи тамаддуни башарист, дорои мардуми хайрхоҳу фарҳангдӯст ва соҳиби дину ойини солим аст, бо ин балои осмонӣ ва зуҳуроти шайтонӣ рӯбарӯ шуд? Мутафаккири бузург Хемингуэй гуфтааст: «Агар дар оянда ҷанге рух диҳад, он ҷанги байни тамаддунҳо хоҳад буд ва шадидтарин ихтилофу ҷангҳо дар сарҳади байни тамаддунҳо ба вуҷуд хоҳад омад». Аз назари геополитикӣ Тоҷикистон кишварест, ки дар қалби Осиёи Марказӣ ҷойгир шудааст ва дар марзи азимтарин тамаддунҳои дунё қарор дорад. Табиист, ки ҳар кадом аз давлатҳои абарқудрат саъй хоҳад кард, то манфиатҳои сиёсӣ ва арзишҳои идеологии худро дар давлати навбунёди мо пайгирӣ намояд. Ҳол он ки аз ҷониби роҳбарияти олии мамлакат ва Пешвои сиёсии мо, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ягона роҳи татбиқи идеяҳои низоми давлатдорӣ, яъне бунёди давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ интихоб гардидааст.
- Ба андешаи Шумо, кадом омилҳое будаанд, ки боиси ба вуҷуд омадани проблемаи шомилшавии ҷавонони мо ба ҳизбу гуруҳҳои террористиву ифротгаро шуданд?
- Ҷавонон дар чаҳорчӯби Конститутсия, ки бар асоси таҳлилҳои ҳамаҷониба ягона роҳи дуруст интихобнамуда бо дарназардошти хусусиятҳои милливу нажодӣ, урфу одат ва дину ойини мост, бояд фаъолият менамуданд. Аммо кадом омилҳо боис гардид, ки чунин як идеологияи мукаммал ва қавӣ аз ҷониби насли ҷавон, махсусан дар маҳалҳо нодида гирифта шуд?
Сабаби нахустин дар расонида натавонистани идеологияи пурмуҳтавои давлат тавассути корҳои таблиғотӣ ва маъракаҳои фаҳмондадиҳӣ дар сатҳи маҳалҳост. Замоне ки дар маҳалле холигии идеологӣ ба вуҷуд меояд, ҷои он холигиро идеяҳои нав ишғол менамоянд. Дар натиҷа, боварии ҷавонон нисбат ба идеяҳои низоми давлатдорӣ заиф мегардад ва онҳо ба самти идеологияи вайронгари бегона кашонда мешаванд. Зеро инсон мавҷуди зинда аст ва табиатан, ба сӯи чизе меравад, ки ҳамеша фаъол ва дар ҳоли ҳаракат аст.
- Чаро аз байни тамоми қишрҳои ҷомеа маҳз ҷавонон ҳадафи ин гуруҳҳо қарор гирифтаанд?
- Сабабҳои гуногун вуҷуд дорад, аз ҷумла беадолатӣ, фасоди иҷтимоӣ масоили иқтисодиву иҷтимоӣ. Ташкилоту ҳизбҳои ифротгаро, аз қабили Ҳизби таҳрир, ҷунбиши «Салафия», ташкилоти ғайриисломии «Сонмин» ва дигар созмонҳои иртиҷоӣ аз тарафи муассисони хориҷиашон пайваста маблағгузорӣ мегарданд. Чаро масалан, Ҳизби таҳрир дар мамлакатҳои исломӣ тарафдор надорад, вале дар кишварҳои Осиёи Миёна сафи пайравонаш дар ҳоли афзоиш аст? Имрӯз дар байни ҷавонон теъдоди эҳтиёҷмандону бекорон зиёд гашта истодааст. Бинобар ин, дар доираи имконоти буҷаи ҷумҳурӣ фишангҳои амалӣ гардидани барномаҳои қабулгаштаи давлатиро, ба монанди «Барномаи паст кардани сатҳи камбизоатии аҳолӣ», хусусан, дар сатҳи маҳалҳо бояд хуб ба роҳ монд. Ҳамчунин, ба танзим даровардани муҳоҷирати меҳнатӣ ва додани қарзҳои бефоиз бар асоси рӯйхати тартибдодашуда дар сатҳи шаҳру ноҳияҳо аз манфиат холӣ нест.
Яке аз сабабҳои муҳими шомилшавии ҷавонон ба ҳизбҳои иртиҷоӣ надоштани маърифати ибтидоии динӣ мебошад. Мақсади наҷиби Сарвари давлат низ аз мунташир намудани китоби «Қуръон» ва тафсири он дар арафаи Иди Қурбон маҳз иборат аз шинохти дурусти дини ислом ва маҳви бесаводии мазҳабӣ буд. Ғояҳои аслии дини мубини ислом ва тамоми дину мазҳабҳои дигар бар асоси тафаккури инсондӯстона, эҳтиром ба ақидаи ҳамдигар, ҳамзистиву бародарӣ ва ҳифзи сулҳу суботи ҷомеа бунёд ёфтааст ва он ҳама гуна тундравӣ, бадбиниву хушунат ва ҷангу ҷидолро, ки ҳизбҳои ифротгаро таблиғ мекунанд, шадидан маҳкум менамояд. Ҳарчанд зоҳиран ҳизбу ҳаракатҳои тундрав барои ислом «хидмат мекунанд», аммо дар ҳақиқат онҳо душманони аввалиндараҷаи ислом ва мусулмононанд. Мардуми Тоҷикистон, ки соҳиби имони қавӣ, вале дар муқобили он саводи заифи мазҳабист, туъмаи хубе барои чунин гуруҳҳо ба ҳисоб меравад. Ғайр аз ин, таҳия ва коркарди барномаи мушаххас дар бораи дин, ки роҳҳои муассири татбиқи потенсиали динӣ ба фоидаи ҷамъиятро муайян месозад, ба нафъи давлат хоҳад буд.
Дар радифи сабабҳои дигар метавон маълумот надоштани оммаи мардум аз моҳияти воқеӣ ва ҳадафҳои сиёсии ҳизбу ҳаракатҳои ифротгароро баршумурд. Бо вуҷуди раҳоӣ аз бунбасти коммуникатсионӣ ва дастёбӣ ба шабакаи иттилооти ҷаҳони муосир аксари ҷавонони содаву зудбовар хабар надоранд, ки роҳбарони пасипардагии ҳизбҳои гумроҳкунанда кистанд? Онҳо чӣ ҳадафҳоеро дунбол мекунанд ва натиҷаи фаъолияти пайравони ҳизби мамнуъ бар зарари кӣ тамом мешавад? Дар ин замина чоп ва таблиғи дастуруламалҳо оид ба шинохти моҳияти ин гуна ташкилотҳо, суҳбатҳои доимии равшанфикрон тавассути расонаҳои хабарӣ ва мулоқоти онҳо бо намояндагони насли наврас бенатиҷа нахоҳад буд.
- Шумо яке аз омилҳоро ба беадолатӣ ва фасоди иҷтимоӣ марбут донистед. Ҳамин омилро мехостем камтар равшантар мефаҳмондед?
- Ҷавонон қишри бениҳоят ҳассос, баландпарвоз ва дорои романтизм мебошанд. Ҳангоми мушоҳидаи хурдтарин омили каҷравиву фасод, аз қабили коррупсия, дурӯғи калонсолон ва умуман, иҷро нашудани идеяҳои низоми давлатдории демократӣ аз ҷониби масъулин дар маҳалҳо, нисбат ба фардои ҷомеа бовариро аз даст медиҳанд ва эътиқоду боварашон зуд мешиканад. Ҳамин гуна нобоварӣ ва заъфи эътиқод ба ояндаи равшан боиси пайвастани онҳо ба ҳизбу ҳаракатҳои номатлуб ва ҳатто даст ба ҷинояткориву худкушӣ заданашон ҳам мегардад. Масалан, як нафар ҷавон барои гирифтани замини хона ба ягон мақомоти давлатӣ корафтода мешавад. Ӯ бениҳоят эҳтиёҷманд аст. Ба кумитаи замини ноҳия дар асоси ариза муроҷиат мекунад. Ин мақом то “пора” ё “ставка”-и худро нагирад, кори он ҷавонро ҳал намекунад. Ҷавон, ки маблағи талабкардаи кумитаро надорад, аз ин ноумед мешавад. Дар асоси қонун ҳам талаб мекунад, аммо натиҷа намедиҳад. Ин гуна муносибат ҷавононро мешиканад. Мо вақте ки сиёсати давлату ҳукуматро ҳамчун ниҳоди сиёсӣ таблиғ мекунем, мегӯем, ки дар 25 соли истиқлолияти давлатӣ ба дастовардҳои бениҳоят бузург ноил гаштем, аммо дар мақомоти давлатӣ зидди таблиғкардаи мо кор карда, ба порагирӣ даст мезананд, бадбахтӣ аст. Мутаассифона, мақомоти давлатӣ ин корро мекунанд, ки шахсро ғамнок мекунад. Аз хотир набарорем, ки ҳамаи инро мардум баҳо медиҳад. Ман метавонам садҳо мисол вобаста ба ноадолатии иҷтимоӣ биорам. Аммо барои аз байн бурдан ё кам кардани ноадолатии иҷтимоӣ, пеш аз ҳама бояд мардум худаш фаъол шавад, дониши хуби ҳуқуқӣ гиранд, нозукиҳои масъаларо хуб омӯзад. Аҳолӣ бояд ҳаққу ҳуқуқи худро талаб карда тавонанд. Ба воситаи мардум агар кори ношаффофи баъзе мақомоти давлатиро фош карда тавонем, дар ин ҳолат мубориза бо чунин мақомоти порагир хеле осон мешавад.
- Фазои идеологиамон то кадом андоза дар хатар аст? Имрӯз дар фазои идеологии мо кадом камбудиҳо мушоҳида мешавад?
- Вақте мо корҳои таблиғотӣ ё идеологиро ба роҳ мемонем, як ҳамоҳангию ҳамкорӣ байни мақомот бояд бошад. Ягон дастур ё як барномаи мушаххас аз ҷониби Ҳукумати ҷумҳурӣ таҳия шавад, ки ҳадафи ягона дошта бошад. Ҳатто бояд ташкилотҳои ҷамъиятӣ ба гуруҳҳои корӣ ҳамроҳ карда шаванд. Ҷомеаи мо шаҳрвандӣ аст ва ташкилотҳои ҷамъиятӣ дар ин самт хеле нақши бориз дошта метавонанд.
Барои паст кардани шиддати ифротгароӣ байни ҷавонон мавриди омӯзиши доимӣ қарор додани маърӯзаву суханрониҳои Пешвои миллат муҳим аст. Дар тамоми мулоқоту машварат ва паёмҳои Президенти кишвар ба Маҷлиси Олӣ масъалаҳои идеологӣ дар мадди аввал аст. Идеяву низоми давлатдориамон бисёр мукаммал аст. Аз ҷониби Президенти кишвар роҳи ояндаи мо барои садсолаҳо ва ҳатто ҳазорсолаҳо муайян шудааст: самт куҷо ҳасту ба куҷо бояд равем. Роҳе, ки имрӯз интихоб кардаем, тамоми ҷомеаҳои мутамаддини ҷаҳон дар ҳамин роҳанд. Барои ҳамин, пешниҳод мекунам, ки китобу маърӯзаҳои Пешвои миллат ҳамчун як барномаи таълимӣ дар мактабу донишгоҳу донишкадаҳои мамлакат омӯзонда шаванд, барои он ки тамоми паҳлуҳои ҳаёти моро фаро мегиранд ва як дастур ё роҳнамои беҳтарин ба шумор мераванд.
- Шумо яке аз омилҳои гаравидани ҷавонон ба гуруҳҳои иртиҷоиро аз паст будани донишҳои диниву дунёвӣ, надоштани фарҳанги сиёсӣ ва маърифати баланди ҳуқуқӣ ҳисобидед. Аммо имрӯз ҷавононе ҳастанд, ки дониши хуби диниву дунявӣ ва сиёсию ҳуқуқӣ доранд, вале боз ҳам ба ин гуруҳҳо шомил шуда истодаанд...?
- Ин ҳолат ҳам ҳаст, аммо хеле кам. Шахсе, ки дониши мукаммали ҳам диниву ҳам дунявию ҳам ҳуқуқӣ дошта бошад, ӯ ба ягон гуруҳ пайваст намешавад.
- Чуноне ки огаҳ ҳастем, гуруҳҳои ифротӣ барои ҷалб кардани ҷавонон бештар аз равоншиносон истифода мебаранд. Имрӯз беш аз 10 ҳазор сомонаву саҳифаҳои иҷтимоӣ дар интернет ба мағзшӯии ҷавонон машғул ҳастанд. Агар тадқиқ карда бароем, ҳар саҳифаи иҷтимоиро як равоншиноси ҳирфаӣ роҳандозӣ ва идора мекунад. Яъне, ба камиаш 10 ҳазор равоншиноси касбӣ ба ҷалби ҷавонон барои шомил кардан ба гуруҳҳои ифротиву террористӣ фаъолона хизмат карда истодаанд, мағзшӯёне, ки тавассути дигар усулу принсипҳо корашонро пеш мебаранд, ҳисобашон гум аст, ҳеҷ кас онҳоро мушаххас карда наметавонад. Аммо ҷомеаи мо дар умум, аз надоштани равоншиносони касбӣ азоб мекашад, чунки шумораи онҳо ниҳоят кам аст. Мехостам дар ин бора андешаатонро гӯед: чаро то ҳол мо ба ин масъала диққати ҷиддӣ надодаем?
- Паҳлӯи нозуки масъаларо шумо бисёр хуб дарк кардед. Имрӯз мо дар ҷомеа равоншиносону ҷомеашиносони ботаҷриба ва касбӣ бояд дошта бошем, ки байни ҷавонону наврасон корҳои фаҳмондадиҳиро бештар амалӣ намоянд. Кишвари мо солҳои охир ба равоншиносу ҷомеашинос бениҳоят эҳтиёҷ дорад. Ҷомеаҳои мутамаддини ҷаҳон аз нерӯи равоншиносону ҷомеашиносон бисёр хуб истифода мебаранд ва ҳамин тавр ҳам бояд бошад.
Дар баробари тоҷирони боқувват доштан, техиникаву технологияи замонавӣ доштан, мо бояд равоншиносу ҷомеашиносӣ ихтисосманд дошта бошем, ки онҳо набзи ҷомеаро донанду дарк кунанд ва ба мардум фаҳмонида тавонанд.
- Ҳамчун як мутахассиси соҳа, ки солҳои зиёд дар мақомоти кор бо ҷавонон фаъолият доштед ва ҳамчун масъули як ниҳоди муҳими сиёсӣ фаъолият доред ва ҳамарӯза ин гуна масъалаҳоро пайгирӣ мекунед, мехостам пешниҳодҳои худро барои ҳалли ин масъала иброз намоед? Боз кадом корҳоро анҷом додан зарур аст, ки пеши роҳи шомилшавии ҷавонон ба гуруҳҳои ифротиро гирем?
- Чанд роҳе ҳаст, ки фикр мекунам барои ҳалли ин мушкилот муассир мебошад:
√ аз ҳама беҳтарин роҳи пешгирии ҷавонон аз ифротгаро шудан усули “ҳамсол ба ҳамсол” мебошад. Ҷавонони фаъол байни ҷавононе, ки аз илму тарбия дур мондаанд, корҳои фаҳмондадиҳӣ гузаронанд, хусусан, дар бораи терроризму экстремизм. Касе ҷавонро ба монанди ҳамсолаш фаҳмида наметавонад. Масалан, ман фарзанди худро баробари дӯсташ, ки ҳамсолаш аст, хубтар фаҳмида наметавонам. Писарам тамоми розу дили худро на ба ман, балки ба дӯсташ мегӯяд. Ин қонуни нонавиштаи табиат аст, хоҳем нахоҳем чунин мешавад. Принсипи “ҳамсол ба ҳамсол”-ро чанд вақт шуд, Кумитаи ҷавонон, варзиш ва сайёҳӣ ба роҳ мондааст, ки хеле хуб ва саривақтӣ мебошад. Чунин иқдом натиҷаи назаррас низ дода истодааст. Хуб мешавад, ки аз ин роҳ боз ҳам бештар истифода барем, ҷавонони ватандӯст байни ҳамсолонашон кор баранду пеши роҳи онҳоро аз шомилшавӣ ба ҳизбу ҳаракатҳои иротиҷоӣ гиранд;
√ ҷавонони мо баъзе масъалаҳоро баҳои сиёсӣ дода наметавонанд. Як воқеаи хурдакак ё рӯйдоди сиёсӣ, ки дар Амрико мешавад ё дар дигар кишвари Аврупо таъсираш ҳамон замон ба мо мерасад. Ҷавонони мо бояд ғурури баланди миллӣ дошта бошанд, рӯйдодҳои сиёсиро баҳои хуб дода тавонанд. Имрӯз пеш аз ҳама мардуми мо, махсусан ҷавонон маърифати баланди сиёсиро бояд омӯзонд, чунки имрӯз ҷаҳон сиёсӣ шудааст. Агар мо фарҳанги баланди сиёсӣ дошта бошем, рӯйдодҳои сиёсии оламро нозукона баҳо дода метавонем. Нақши ВАО дар ҳамин масъала бисёр муҳим аст. Масалан, телевизион барномаҳои хуби сиёсиро ба роҳ монад, рӯзнома, ҳафтанома ва моҳномаҳо мавзуъҳои сиёсиро нозуконаву борикбинона бояд бештар шарҳу тафсир намоянд.
Имрӯз қариб дар тамоми донишгоҳу донишкадаҳои кишвар факултаи филология ҳаст ва ҷавонон дар он таҳсил мекунанд. Аммо дар ҳама минтақаи кишвар зимоми сухан ва минбарҳо дар дасти нимчамуллоҳо аст. Пас, маълум мешавад, ки дар муассисаҳои олии мо филологи ҳақиқӣ тайёр намекунанд. Донишҷӯёне, ки факултаҳои филологиро хатм кардаанд, ҳатто 10 фоизи осори гузаштагонамонро намедонанд. Агар дар минтақаҳо филологҳои ҳақиқӣ байни сокинон мебуд, онҳо ҳеҷ гоҳ лаҷоми сухан ё минбарро ба чалламуллоҳо намедоданд. Проблемаҳое, ки имрӯз дар хусуси онҳо баҳс рафта истодааст, аз ҷумла сатр бастан ё риш мондан, дар осори ҳамаи бузургони мо баррасӣ шудааст. Агар адабиётшиносон асарҳои гаронбаҳои гузаштагонамонро хуб донанду онро ҳазм карда бошанд ва байни сокинон ва махсусан ҷавонон талқин карда тавонанд, дар ин ҳолат фазо холӣ намемонад;
√ имрӯз мақомоти масъули давлатие, ки дар минтақа фаъолият мекунанд, корашон бениҳоят суст аст. Масалан, чаро нозири минтақавӣ фақат дар ҳолати ҷиноят содир кардан ба деҳаҳо ва танҳо ба хотири доштани ҳамон ҷинояткор меравад? Онҳо ба муассисаҳои таҳсилоти миёна ва олӣ намераванду дар бораи қонунгозориҳои кишвар бо наврасону ҷавонон суҳбат намекунанд. Ҳамин ки қонун вайрон карда шуд, саросема дар ҷои ҳодиса ҳозир мешаванд. Охир беҳуда нагуфтаанд, ки илоҷи воқеа пеш аз вуқӯъ. Имрӯз вақти он расидааст, ки корҳои фаҳмондадиҳӣ байни ҷавонон бештар карда шавад, то ки фазои идеологӣ пур гардад;
√ ду тамоюли бисёр номатлуб байни ҷавонон, ки солҳои охир бисёр реша давонда истодааст, “конформизм” (роҳат-талабӣ) ва “эгоизм” (худхоҳӣ) мебошад. Имрӯз ҷавони мо мехоҳад, ки бе меҳнату машаққат соҳиби як зиндагии бодабдабаву бошукуҳ шавад. Ин омили баде аст, ки бояд пешгирӣ карда шавад. Чунки имрӯз эмиссарҳои хориҷӣ барои шомил шудан ба гуруҳҳои ифротӣ маблағи муфт пешниҳод менамоянд. Бархе ҷавонони содаи мо, ки роҳҳаттлабиро дӯст медоранд, ба ин ваъдаи дурӯғи эмиссарҳо бовар карда ворид гуруҳи ифротӣ мешаванд. Оё ягон кас имрӯз бе манфиат ба шахси дигар пул медиҳад? Албатта, не! Инҳо дардҳои ҷомеаи мо ҳастанд, ки ислоҳ мехоҳанд. Ин масъалаҳо дар мактабу коллеҷҳо ва донишогоҳу донишкадаҳо ҳангоми дарсҳои тарбиявӣ бояд ба наврасону ҷавонон фаҳмонда шавад. Вале имрӯз дар муассисаҳои таҳсилоти олӣ соатҳои тарбиявӣ як чизи нолозим шудааст, ягон барнома ё мавзӯи мушаххас нест, ки ҳангоми чунин дарсҳо ба ҷавонон фаҳмонанд. Бигзор соатҳои тарбиявӣ бештар ба шарҳи мавзуъҳои актуалии ҷомеа, хоҳ сиёсиву иқтисодӣ бошад ва ё иҷтимоиву фарҳангӣ, бахшида шавад, то ҷаҳонбиниву маърифати ҷавонон васеъ гардад.
Имрӯз масъалаи терроризму экстремизм тамоми ҷомеаи Тоҷикистон, махсусан ниҳодҳои қудратиро ба ташвиш овардааст. Онҳо барои пешгирии он байни шаҳрвандон, хусусан ҷавонон пайваста корҳои фаҳмондадиҳӣ, конфронсу мулоқоти рӯ ба рӯ ташкил мекунанд. Чуноне ки мушоҳида мешавад, ин усулҳо то дараҷае садди роҳи паҳншваии тундгароиву терроризмро дар кишвар гирифта метавонад, аммо чунин чорабиниҳо бояд дар байни шаҳрвандоне доир карда шаванд, ки аз таълиму тарбия дур мондаанд, дар корҳои ҷамъиятӣ иштирок намекунанд, худро аз ҷомеа канор гирифтаанд. Чунки онҳо ба корҳои фаҳмондадиҳӣ ниёзи бештар доранд. Масалан, имрӯз дар як минтақаи кишвар мулоқот бо ҷавонон гузаронида шавад, танҳо ҷавонони фаъолро ҷамъ меоранд ва ин ҳам бо толорҳои мақомоти ноҳия маҳдуд мемонад. Ҷавонони фаъол ба ин гуна муолоқот он қадар эҳтиёҷ надоранд, зеро онҳо аллакай хубу бадро шинохтаанд. Ин гуна суҳбатҳои рӯ ба рӯ бо аҳолӣ, хусусан бо ҷавонон бояд дар деҳаҳо, ҳатто дар ҳар кӯчаву гузару маҳалла доир карда шавад. Ман бовар дорам, ки ин натиҷаи дилхоҳ медиҳад.
- Барои суҳбати самимӣ ва пурмуҳтаво ташаккур!
- Саломат бошед!
Мусоҳибон
Бахтовар КАРИМЗОДА,
Ҳасан АЗИЗОВ, “ҶТ”
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед