Ҳар касе, ки бо техникаи муосир сарукор дорад, медонад, ки компютер баъд аз кору фаъолияти зиёд ва ё баъзан дар асари ба вай фармудани як чанд супориши рӯйҳам дармемонад ва корашро чунонки мебояд иҷро карда наметавонад. Баъд лозим мешавад, ки онро ба қавле “рефрэш” кунед. Яъне барои нафаси тоза гирифтанаш кӯмак расонед, то аз нав ба кор дарояд. Чун компютерро каме дам медиҳед ва боз аз сари нав ба кор медароред, аллакай мисли пештара корашро муътадил иҷро мекунад...

Ин ҳолати техника ва ё таҷҳизот аст, албатта, вале гоҳо миёни таҷҳизоту инсон чунон монандиҳоеро мебинед, ки худатон ҳайрон мемонед. Бешубҳа, имрӯз дар натиҷаи кору машғалаҳои зиёд, вазниниву фишорҳои беихтиёри муҳит инсон худашро чунон лакот, чунон беҳавсалаву хаста эҳсос мекунад, ки ногуфтанӣ. Албатта, ин вазниниҳо ва фишорҳои хастакунанда касро бештари вақт дар ҳолати стресс қарор медиҳанд, руҳафтодаву ноумед мегардонанд. Зиёд мешавад, ки мо дар чунин ҳолатҳо дурудароз дилмондаву руҳшикаста мегардем ва дастамон ба коре пеш намеравад, дилгармиеро эҳсос намекунем. Масалан, агар дар кор таъбамон аз боиси чизе ё касе хира шуда бошад, бо ҳамон ҳолат ба хона меравем. Ҳамон рӯз ё ҳамон шаб дар ҳузури аҳли оила бо қавоқи гирифта, ҳавоси парешон ҳозир мешавем. Бисёри вақт таҳти таъсири ҳолати аз кор бардошта ба хонаовардаамон пайвандонро гапи сахт ҳам мегӯем... Ҳолати баракс ҳам шуданаш мумкин. Агар нафаре дар хонавода носозгорие дорад, масалан муноқишаи оилавӣ дорад, мебинед, он ҳолаташ дар кори вай асар кардааст. Мебинед, ки аз иҷрои супоришҳои роҳбари ширкат ё корхона ба дурустӣ намебарояд. Дар натиҷа аз роҳбар танбеҳ мешунавад.

Азбаски чунин ҳолатҳо дар ҳаёти инсон ногузир аст ва ҳатман омилҳое ёфт шуда, касро зуд-зуд руҳафтода мегардонад, бинобар ин инсонҳоро (ҷавононро махсусан) мебояд, ки гоҳ-гоҳ худро аз назар гузаронанд. Яъне, чунонки ба компютер нафаси тоза зарур мешавад, то корашро дуруст ба роҳ монад, инсон ҳам эҳтиёҷ ба бозбинии хислату рафтори худу рӯзгори худ дорад. Хусусан ҷавонони имрӯзро, ки хеле сабукандешанд. Сабукандеш ба маънои он, ки асабҳояшон хароб аст ва вазниниҳоро камтар таҳаммул доранд.

Мутаассифона, ҳамин ҳолати таҳаммул надоштани ҷавонон дар муқобили гирудорҳои рӯзгор ба хислатҳои онҳо таъсири ҷиддӣ расонида истодааст. Балки хислати ҷавони имрӯза чунон шакл гирифта истодааст, ки дар он ба одоб, ахлоқи ҳамида, эҳтирому самимият ва хайрхоҳӣ камтар ҷой мемонад. Ба ибораи дигар андак-андак аз адаб меҳрум шудан доранд. Намунаҳои зиёдеро дар ин хусус ёдрас шудан мумкин аст. Худи шумо ҳам албатта, ҳамарӯза шоҳид мешавед, мебинед, ки ҷавонон чи хислату чи одоберо соҳибанд. Имрӯз натанҳо он ҷавононе, ки ба коре машғул нестанду бекору сарсарӣ мегарданд, беадабанд, балки онҳое ҳам, ки дар донишгоҳ мехонанд, чунон бо беадабӣ, носазогӯӣ рӯ овардаанд, ки ҳар бинандаро ба афсӯс хурдану гиребони тавба доштан водор мекунад. Ин ҳангома нест! Муболиға ҳам нест! Шумо агар хоҳед, ки адабу дониши муҳассилини имрӯзи мактаби олиро бисанҷед, бароятон кофист, ки аз истгоҳи назди дилхоҳ мактаби олии пойтахт дар нисфирӯз ё дами бегоҳ савори нақлиёт шавед...

Ин дар ҳолест, ки адаб ё одоб дар умум маъниҳои назокат, зарофат, ҳаё, иффат ва эҳтиромро... фаро мегирад. Он дар муқобили ҳама ҳолат – хубу бад, талху ширин – бо назокат будан, дар муносибатҳои иҷтимоӣ бо ҳар як нафар рафтори нарм доштан, ба озору шикасти дигарон роҳ надодан, дар баёну муошират шарту вазъятро ба инобат гирифта, ба мухотаб вобаста ба сатҳу савияаш хитоб карданро талаб менамояд. Низ дар ҳолест, ки бузургони олам, сар карда аз анбиёву паёмбарон, то авлиёву муаллимони башар боадаб будаву одобро тарғиб кардаанд. Пешаи тамоми адибону нависандагони олам, ҳамаи онҳое, ки бо адабиёт сару кор доштаву доранд, низ тарғиби адаб мебошад. Мавлоно барҳақ гуфта буд, ки:

Хоҷа дарёб, ки ҷон дар тани инсон адаб аст,
Одам аз олами улвист, шарафи ҷон адаб аст.

Дар сурате, ки асли инсон, ҷавҳари ҳастии инсон адаб бошад, пас аз адаб маҳрум зистан, хулқи хушу рафтори намунаву ҳаёву иффат, эҳтиром ба калонсолу шафқат ба хурдсолон надоштан барои чист? Агар ҳар як ҷавон дар посухи ин савол хомӯш меистад, пас, ӯро лозим аст, ки сари чанд муддат каме ист карда, ба худ нигарад, рафтори худро аз назар гузаронад, худро пурсуҷӯ кунад ва ҳамон тавре ки дар боло гуфтем, нафаси тоза гирифта, аз сари нав роҳро идома диҳад. Бо адаб ва дар доираи одоб!

Башир УСМОН, “ҶТ”