Инсон аз рӯзе, ки ҳаст шудааст, дар суроғи озодӣ мебошад. Ин ҷустуҷӯ гоҳе ба он овардааст, ки ӯ иродаи худро фарқ кунад ва барои татбиқи он талош варзад, гоҳи дигар боис гардидааст, то инсон бо дин, давлат, ҳатто бо урфу одатҳои хеш муқобил барояд. Ин набард баъзан бо шеваи дурӯғини либерализм, баъзан бо фарёди ифроткоронаи нигилизм, баъзан бо сафсатаҳои харобкоронаи атеизм ва баъзан бо андешаҳои боҳамии коммунизм ифода ёфтааст.

Воқеан, фаҳмиши озодӣ дар ҷомеаҳои капиталистӣ дигар хел талаққӣ дода шудаасту дар ҷомеаҳои сотсиалистӣ (коммунистӣ) дигар. Ин аст, ки онро ҳар кас ба ҳар навъе мефаҳмаду шарҳ медиҳад. Масалан, Карлейл онро дигаргуна шинохтааст, Гёте ба таври дигар тафсир додааст, Рускин дар хусуси он тавзеҳи аҷибу ғариб баён мекунад, Голдерлин онро ҳамчун сеҳр ё афсун маънидод менамояд, Маркс онро талош барои манфиат ва мақсадҳо номидааст, Ничче бошад вобаста ба ин масъала ақидаашро бо як фалсафаи девонагӣ баён доштааст.

Талаққии озодӣ дар замони ҳозира низ бар асоси шарҳу тавзеҳи мутафаккирони боло сурат мегирад ва мантиқу фаҳмишу биниши ҷомеа бар пояи ҳамин тавзеҳи нав, вале бештар рӯи ҳис, ҳавову ҳавас ва айшпараст шудани инсонҳо шакл дода мешавад. Ҳамроҳ бо ин фаҳмиш (озодӣ, ки аз рӯи ҳавову ҳавас ва айшпараст шудани инсонҳо) пайдо шудани як қатор ногувориву зиштиҳо ногузир буд, ки пеш омад. Дар ин давра муносибат ба дин ранги дигар гирифта, барои иддае андешаи миллӣ бо фисқу фуҷур ҳамвазн ҳисоб гардид, таърих ва ҳодисаҳои таърихӣ низ ба таври гуногун тавзеҳ ёфтанд. Иқтисод ва сиёсат бар фавқи ҳамаи арзишҳои дигари инсонӣ гузашт ва инсон чун як мавҷуди (ҳайвони) иқтисодӣ маънидод гардид.

Дар ин миён воситаҳои тарғибгарӣ – телевизион, синамо, театру адабиёт ва ҳоло интернет зебоиву зиштиҳои (зиштиҳо бештар) маданиятҳоро ба ҳама қишрҳои ҷомеа ба таври мукаммал намоиш дода, дунёи афсункунандаи душманонро дониста ё надониста тавре нишон медиҳанд, ки мо онҳоро ҳамчун як пораи ҳаёти худ қабул кардаем. Ин, мутаасифона, бо номи озодӣ анҷом мешавад ва моро, бо вуҷуди таъриху фарҳанги миллӣ доштанамон, ба як гирдоби бегонашавӣ афкандааст. Ба ҳадде, ки нисбат ба арзишҳои таърихиамон, нисбат ба маънавиёт ва тамаддуни худ бегонавор муносибат ва зиндагӣ дорем. Озодӣ гуфта имрӯз чунон шудем, ки ҳатто ҳамсояи паҳлӯямон чи ҳол дорад, барои мо фарқ надорад, вале ҳамзамон бароямон мароқовар аст, ки дар Амрико, Аврупо ё кадом гӯшаи дигари дунё чӣ гузашта истодааст. Дар ин таваҷҷуҳу алоқамандӣ ба мамолики дигар зиштиҳову номатлубиҳои рафтору муносибати ононро мушоҳида карда, ноаён ба худ гирифтаем. Ин ҳолат имрӯз аксариятро печонидааст ва берун шудан аз ин варта мисле ки номумкин менамояд.

Бешубҳа, он чи ки дар ин аср моро ва ҷомеаи моро фаро гирифтааст, бамаротиб бартар аз ҳамин навъ ноҷуриҳои асрҳои пешин аст. Таассуфовар аст, ки озодӣ гуфта урфу одат ва арзишҳои худиро тамоман пушти дар кардем ва ҷомеаро ба як водии бекас (озод) табдил додем. Ҳоло ба ҷои эътиқоду бовар ба руҳи мо куфру илҳод раҳ ёфта, дар ҳама ҷо нигилизм (шаккокӣ) ҳамчун як ақидаи халосгар истиқбол мешавад. Ҳаёти маънавӣ заиф гардонида шуда, ҷои он гӯё дар ҳама бахшҳо барои парвариши насли танпарвару дағал талош сурат мегирад. Яъне, нафсоният боло гирифт ва насле пайдо шуд, ки не аз машруботу мухаддирот рӯ мегардонад, не аз дигар моддаҳои инсонкуш.

Озодӣ гуфта, ҳаёти маҳрамона низ чунон ба арзи ҳамагонӣ гузошта шуд, ки ҳатто қалбҳои поку аз гуноҳ дуриҷӯяндаро ҳам аз по даровард. Маълум, ки ин ҳама аз фаҳмиши нодурусти озодӣ маншаъ мегирад ва то ин равиш идома меёбад ва мо аз сӯиистеъмоли озодӣ даст намекашем ва чорчӯба ва меъёри аслии шинохти онро муайян намекунем, талафоти зиёд дода, ба тахриботи моддиву маънавӣ гирифтор мешавем. Дар натиҷа қомат рост кардан мушкил мегардад ва аз ин озодии бемеъёр бештар аз ҳама ҷавонон зиён дида, азият мекашанд. Пас, ҷавононро, ки ҳоло огоҳона ё худ надониста баъзе амалҳои ноҷову зиштро дар либоси озодӣ анҷом медиҳанд, зарур аст бодиққат бошанд, шинохти дурусти онро барои худ муайян кунанд. Зеро озодӣ не фисқу фуҷур асту не ҳаромхӯриву не анҷоми амалҳои дигари зишт.

Башир УСМОН, “ҶТ”