ҶАВОНОН
Ҷумъа 26 Апрел 2024 07:13
(Қиссае аз солҳои донишҷӯии мо дар хобгоҳ)
Солҳои ҳафтодуми асри ХХ. Замоне, ки дар Ҷумҳурии Сотсиалистии Тоҷикистон ҳамагӣ як Университет буд, мо довталаб будем. Шомил шудан ба ин Университети ягона, ки миёни макотиби олӣ аз бузургтарину баобрӯтаринҳо буд, барои ҷавонони он давру замон шарафу ифтихор буд. На ҳар кас ҷуръати орзуи донишҷӯии ин боргоҳи илмро карда метавонистанд, магар аълохонҳо ё ба қавле гулҳои сари сабади мактабҳои миёнаи кишвар. Барои муаллимони мактаб, волидон, хешу ақрабо, ҳамдеҳаву ҳамшаҳриён ҳам ашхоси ба Университет дохилшуда, дар он таҳсилкунанда ё онро хатмкарда боиси ифтихор буданд. Зеро воқеан ин мактаби олӣ дониши фароху ҷаҳонбинии васеъ дода, шахси онро хатмкарда аллакай корманди хурди илмӣ маҳсуб мешуд. Ин аст, ки ҷойгоҳаш миёни макотиби олии дигар болотар буд.
Тобистони соли 1974 мо 75 нафар ҷавонони хушбахту сазовор ба факултаи филологияи тоҷики Университети Давлатии Тоҷикистон дохил шудаву соҳиби номи пуршарафи донишҷӯ гаштем, вале ҳанӯз мо бо ҳам ошно набудаву ҳатто номи ҳамдигарро намедонистем. Баъди супурдани имтиҳоноти дохилшавӣ ва бо сари баланду дили пур аз ифтихор ҳар кадоме ба хонаҳои хеш ба шаҳру навоҳӣ баргаштем, то баъди чанд рӯзе барои панҷ сол ба Душанбе баргашта таҳсилро дар УДТ оғоз намоем.
Моҳи сентябр мо боз ба Душанбе баргаштем, ки он солҳо омадан ба пойтахт баробари ба Москваю Амрико рафтан дар рӯзҳои мо буд.
Шояд баъди 10-15 рӯзи ба курсии донишҷӯӣ нишастану даводавҳоямон барои хобгоҳ гирифтан, рӯзе аз ректорат ба мо ордерҳои хобгоҳро доданду мо раҳ сӯйи шаҳраки Гипрозем, ки хобгоҳи факултаи филология низ он ҷо буд, раҳсипор шудем.
Аз ошёнаи якуми хобгоҳамон, ки чорошёна буд, лавозимоти ҷойи хобро ба мо доданду калиди хонаи рақами 57-ро. Ин амалҳо ҳанӯз ба мо аз чизе дарак намедод. Зеро мо намедонистем, ки хобгоҳ чисту дар он чӣ тавр бояд зист. Хонаи 57 дар ошёнаи чорум дар мобайни бино, болои дари даромади хобгоҳи рақами 1, яъне дар ҷое буд, ки ҳама дарову барои хобгоҳ ва ҳама рӯйдодҳои назди дари он чун кафи даст, пеши чашми мо рух медоданд.
Чаҳор духтари курси якум, ки гӯё ду нафарӣ аз ду вилояти номдори Ленинобод ва Кӯлоб акнун ба шаҳр омада буданд, бо амри тақдир ба хонаи рақами 57 ордер гирифтаву дар як рӯзу як соат нахустин қадамҳои худро ба ин хона, ки он баъдан бароямон маҳбубтарин макон гардид, гузоштем. Ману Саодат ба қавле кӯлобӣ будему Савриҷону Кумушой ленинободӣ. Вале ин маҳалҳо барои мо як бор барои ошноӣ зарур шуданду барои умре фаромӯш гаштанд. Зеро тӯли панҷ соли оянда ва инак 43–соли баъдӣ мафҳуми куҷоӣ будан дигар барои мо қимати хешро гум карду мо чор хоҳарон гаштем. Мо чаҳор хоҳару чаҳор оилаи дар ду вилояти аз ҳам хеле дур бо ҳам хешу ақрабо гаштанд. Акнун мо бе якдигар лаҳзае буда наметавонистему дар хонаи ҳар кадоми мо медонистанд, ки боз се духтари дигар ҳам дар Душанбе доранд.
Албатта, ин дӯстиву пайванди қавии мо дар як лаҳзаву як соат ба вуҷуд наомад. Вале ҳар як рӯзи ҳаёт моро бо ҳам ошнову қаринтару хештар мегардонд.
Аввал мо мушкили забонӣ, аниқтараш лаҳҷа доштем. Ману Саодат «забон»-и ленинободиро ба пуррагӣ намефаҳмидему Савриву Кумушой бо ҳайрат ба лаҳҷаи кӯлобӣ гӯш кардаву онро сарфаҳм рафтанӣ мешуданд. Азбаски мо филологҳои оянда будему аз курси аввал шевашиносиву фолклор меомӯхтем, ин мушкил рӯз аз рӯз бартараф мешуд. Баъдан мо дар муҳити гуногун ва оилаҳои ҳархела тарбия гирифта будему бояд ба хислатҳои ҳамдигар одат мекардем. Масалан Саодату Савриҷон шаҳрӣ буданду ману Кумушой қишлоқӣ. Саодат дар оилаи корманди савдо ба воя расида буду Савриҷон дар оилаи коргар. Падари Кумушой шахси обрӯманди деҳаашон буду падари ман замоне раиси колхоз ҳам бошад, акнун дар қайди ҳаёт набуд. Вале се бародари ман, ки «калонҳо»-и ман маҳсуб мешуданд, ашхоси шинохтаву соҳибмақоми ноҳияамон буданд. ин ҳама ба хислатҳои мо, ки нав 17- сола шуда будем, яқинан бетаъсир набуд. Яъне мо ҳанӯз зери таъсири зиндагии хонаводаи хеш қарор доштем. Аммо Савриҷону Кумушой ва Саодат гӯё каме ба зиндагии мустақили хобгоҳ омода буданду сарфаҳми корҳои хонаро аз зумраи пухтану шустану дӯхтан мебаромаданду мане, ки духтари кенҷагии хона будаму хеле эрка калон шуда, намедонистам, ки дар зиндагӣ акнун бояд мо худамон хӯрок тайёр кунем, хона рӯбем, харид кунем ва худ тасмими корҳои зиёди рӯзгорро бигирем.
Ана акнун оғоз шуд, мушкилоту айни замон дил бастанҳои мо ба ҳамдигар дар хонаи 57-и хобгоҳи рақами 1.
Имсол мо ҳамааморн 60-сола мешавем ва акнун дар ин синн ман дарк мекунам, ки мо духтаракони солҳои 70-уми асри гузашта чи духтарони ботарбияву хушахлоқ, донишманду ба иффат будаем. Шиори мо дар ҳамон синни ҷавониву 18-солагӣ танҳо аъло хондану ахлоқи беҳтарин доштан буд. Се нафари мо ба қавли ҳамон замонҳо «круглая отличница» яъне танҳо бо баҳои «5» мехондем. Суҳбатҳои мо дар хона чун бархе аз ҷавондухтарони имрӯзӣ аз либос, ишқ, писарон, кӯчагардӣ, вақткушӣ набуд. Балки мо баҳсҳои илмӣ мекардем, шеър мехондем, китоб мехондем, дарс мехондем. Кино рафтанро гоҳ-гоҳе ба худ иҷоза медодем ва он ҳам дар якҷоягӣ. Баъди дарс рост ба китобхонаи ба номи А. Фирдавсӣ (ҳозира Китобхонаи миллӣ) аз он ҷо рост ба хобгоҳ, хӯрок тайёр кардану хӯрдан, хонаро тамиз кардан ва боз ҳам хондан, кори ҳаррӯзаамон буд.
Мегӯед ба мо ошиқ намешуданд, писарон? Иштибоҳ мекунед. Аз нисф зиёди бачаҳои факултети филология, шарқшиносӣ, таърихчиҳо, иқтисодчиёну ҳуқуқшиносони университет ва даҳҳо донишҷӯёни донишкадаҳои дигар ошиқи мо буданд. Охир кӣ духтарони зебову хушахлоқро дӯст намедорад. Вале мо хеле назарбаланд будем. Ҳеҷ касро писанд намекардем. Мо бояд ҳар се дипломи сурх мегирифтем ва бо сари баланд пеши волидону хешу ақрабо ва муаллимонамон ба зодгоҳ бармегаштем. Аҷоибаш ин буд, ки ҳар чаҳори мо зодаи моҳи март ҳастем. Зодрӯзҳои мо аз мавлуди ман 4 март оғоз мешуду бо рӯзи таваллуди Саодат 24 март анҷом меёфт. Боз аҷоибтараш ин буд, ки мо як моҳ ҳар ҳафта дар як рӯз мавлуд доштем. Масалан агар рӯзи чоршанбе рӯзи таваллуди ман бошад, чоршанбеи дигар 11 март рӯзи таваллуди Савриҷон мебуд, чоршанбеи оянда 18 март мавлуди Кумушой ва чоршанбеи охири моҳ зодрӯзи Саодат 24 март буду бадин минвол хонаи 57 як моҳ тӯй дошт. Он вақтҳо на танзим буду на тарабхонаравӣ. Мо дар ҳамон хонаи 57 як моҳи мартро бо шодиву тараб мегузаронидем. Дар зодрӯзҳои мо ё ҳамкурсону дӯстонамон буданд ё мо ба танҳоӣ онҳоро қайд мекардем, муҳим шодии ҳар чаҳори мо буду деги оши палави Кумушой. Оҳ, чи қадар шодиҳо доштем. Мо соли аввали дар хобгоҳ ҳамзистӣ, ки нав аз муҳити оилавӣ дур гаштаву ба ҳаёти мустақилона оғоз карда будем, рӯзҳои аҷиберо аз сар гузаронида будем.
Дар оғоз, ки ҳанӯз мо хислатҳои гуногун доштем ва дар муҳити гуногун бузург шуда будем, бояд фарҳанги ҳамзистиро меомӯхтем. Ин давра хислати инсон хеле нақши муҳим дорад, ки инро мо баъдан дарк кардем.
Инсон бояд ҷангара, бахил, ноодам ё бадрафтор набошад. Аммо мо чор духтаракон бовар кунед, гӯё гулчине будем, аз хислатҳои неки инсонӣ. Мо боре ҷангу ҷанҷонл намекардем, қаҳрӣ намешудем ба ҳамдигар бахилӣ надоштему баръакс дилдодаи хондан будему дӯстӣ. Аммо ду хоҳар ҳам дар як хона метавонад, гоҳе бо ҳам носозгорӣ кунад. Мани зодаи деҳа баланд-баланду озодона гап мезадаму Савриҷон, ки дар муҳити мадании Хуҷанд тарбия ёфта буд, мусаллам аст, ки тарзи муомилаву суҳбаташ дигар, яъне оромона буд.
Ҳафтаҳои аввали дар хобгоҳ зистан Савриҷон борҳо ё аз ман хоҳиш мекард, ки пасттар гап занам. Ӯ мегуфт: «Ҳуриннисо, о чува ту доимо ҷанг мекунӣ»» Ман ҳайрон мемондам, ки кай ҷанг кардаам? Боре бо шӯхӣ гуфтам, ки «ҷанг» дар мо ана инро мегӯянд гуфта, хостам чун каратеистҳо ба ӯ зарбае занам. Ғайричашмдошти мани «ҷангара» (яъне баландовоз) Савриҷони мулоимгап якбора бо дасташ ҳолати ҳимояро гирифту дасти болокардаи ман ба дасташ тавре бархурд, ки чиллики хурдакаки ман (лелаки) қариб буд шиканад. Ман «оҳ» гуфта ба замин нишастаму гиряолуд: «Ҳозир ман ба ту ҷанга нишон медиҳам» гуфта кафгирро аз болои стол гирифтаму болои сарам чун «апачи» яъне индейцҳои Мозамбик (ман нав китоби онҳоро хонда тамом карда будам) алвонҷ дода будам, ки Савриҷон инро ҷиддӣ пиндошта аз хонаи 57 ба даҳлез гурехт. Ман ҳам «бозӣ»-ро идома доданӣ шуда аз пушташ баромадам. Ӯ ба ошёнаи дуюм ба хонаи ҳамкурсони дигарамон рафта пинҳон шуду ман ҳамоно бо овози баланд ӯро суроғ карда бо кафгир ба он ҷо рафтам: Баъди чанд дақиқае мо дар хонаи ҳамкурсон чой хӯрда хандида мешиштем. Ҳарчанд лелаки ман месӯхту месӯхт. Савриҷон то охири панҷумкурсӣ аз ин ҳодиса ёдовар шуда мегуфт, ки: «Ман дар ҳақиқат бовар карда будам, ки ту бо кафгир маро мезанӣ». Аммо ин бозие буд, бачагона.
Савриҷон духтари мулоимсухану некӯхислате буд, ки тарбияи хонаводигяш, муҳити мадании маҳаллашон ва тарбияи омӯзгорону устодонаш дар он нақши хос доштанд.
Ӯ ба ҳар панди волидон содиқ буду аз хати кашидаи ахлоқ як ангушт ҳам берун намегузошт. Боварӣ дошт, ки ояндааш дар илм аст, хоса дар ҳоле, ки Мукаррама Қосимова ӯро натанҳо ба шогирдӣ пазируфта буд, балки чун духтараш ба вай муносибати модарона мекард. Соли сеюми донишҷӯӣ ӯ гирандаи «Стипендияи ленинӣ» шуду дар чорумкурсӣ аллакай депутати шаҳрӣ интихоб гашт, ки ин ҳама зери раҳнамоии модархонд ва устодаш Мукаррама Қосимова ба даст омад.
Бо хатми Университет мо чун парандаҳо ба ҳар самт парвоз кардем. Ману Кумушой ба деҳа, Саодату Савриҷон дар шаҳр монданд. Савриҷон пайи илм рафту зиндагӣ барои замони тӯлоние моро аз ҳам дур афканд. Аммо мо ҳамеша ба ҳам мактуб менавиштем дар зодрӯзҳо табрикоти ҳамдигарро фаромӯш намекардем. Зеро акнун мо тӯли панҷ соли донишҷӯӣ аллакай ба хонаҳои ҳамдигар ба меҳмонӣ рафтаву ба тамоми хешу ақрабои ҳам шиносу хеш гашта будем. Савриҷон ба хонаи мо ноҳияи Москва (ҳозира ноҳияи Ҳамадонӣ) рафта буду хешу таборони мо то ҳол аз ҳолу аҳволи ӯ пурсон мешаванд.
Ман низ соли 1976 баъди таҷрибаомӯзӣ дар Панҷакент ба Ленинобод, ба хонаи волидони Савриҷон меҳмон шуда будам. Меҳмони 10-рӯза. Моро тамоми хешовандони Савриҷон ба хонаашон ба навбат даъват карда буданду аз лаҳҷаи кӯлобии ман завқ мекарданд. Тарзи либоспӯшиву рафтори ман он замонҳо барои хуҷандиҳое, ки кӯлобиро ё надида буданд ё хеле кам дида буданд, аҷоиб буд. Дар кӯчаҳои шаҳр одамон дубора ба қафо баргашта ба ман нигоҳ мекарданд. Хоса бо шунидани гапҳоям ҳайрон мемонданд. Ҳамчуноне, ки ба назди Савриҷон модари ман як кӯча ҳамсояҳоро даъват карда буду онҳо ба дидани духтари ленинободӣ бо завқ меомаданд.
То ҳол хоҳарону бародарони ман Савриҷону Кумушой ва Саодатро на танҳо чун дугонаҳои азизи ман қадр мекунанд, балки хоҳари худ мешуморанд. Шояд барои китобе, ки барои 60- солагии як олиме нашр мегардад, ин хотираҳои ҷавониҳои мо мувофиқ набошад. Шояд ман бояд аз васфу таърифи Савриҷон ин ҷо саҳифаҳо менавиштаму аз олими тавоно буданаш ҳадсҳо мезадам. Вале наметавонам. Зеро ширинтарин давраҳои умри инсонӣ – замони донишҷӯист, ки мо бо Савриҷону Саодату Кумушой онро дар як хона гоҳе серу гоҳе гушна пушти сар кардем.
Хонаи мо дар тозагиву озодагӣ ҳам намунавӣ буду дар покиву аълохонии соҳибонаш низ. Агар ана ҳамон хонаи 57-и хобгоҳи рақами 1-и Университети Давлатии Тоҷикистон моро бо ҳам намеовард, шояд тақдирҳои мо на ба он ҷараёне мерафтанд, ки имрӯзанд. Яъне, агар мо ҳамагӣ бо шиори танҳо аъло хондан намезистем, шояд Савриҷон олим намешуд. Агар мо одоби хубро шиори зиндагӣ намекардем, шояд имрӯз мо на он нафароне будем, ки ҳастем.
Дар ҳар сурат тақдири ба ҳам пайванди он чаҳор духтараки баҳоргунаи моҳи мартие, ки замони ҳабдаҳсолагӣ риштаи дӯстӣ ба ҳам баставу то синни 60-солагӣ онро нагусастаанд, аз ҳикмате орӣ нест. Зеро гуфтаанд:
Камоли ҳамнишин бар ман асар кард,
Вагарна ман ҳамон хокам, ки ҳастам.
Ман барои дӯстам, дугонаам, ҳамхонаам, ҳамкурсам ва инсоне, ки таъсираш ба ману таъсирам шояд ба вай асаре гузоштааст, орзу мекунам, ки дар ҳалқаи ҳамчунин дӯстоне бошад, ки чун ман дӯсташ медоранд. Ногуфта намонад, ки зодрӯзи Савринисо Ғанизода дӯсти азизи ман 11- март аст, ки ин рӯзи матбуот, яъне рӯзи иди касбии ман аст. Ин рӯз барои ман қимати хосе дорад, чун соҳибҷашнаш Савриҷони мо.
Ҳуриннисо АЛИЗОДА, рӯзноманигор
Солҳои ҳафтодуми асри ХХ. Замоне, ки дар Ҷумҳурии Сотсиалистии Тоҷикистон ҳамагӣ як Университет буд, мо довталаб будем. Шомил шудан ба ин Университети ягона, ки миёни макотиби олӣ аз бузургтарину баобрӯтаринҳо буд, барои ҷавонони он давру замон шарафу ифтихор буд. На ҳар кас ҷуръати орзуи донишҷӯии ин боргоҳи илмро карда метавонистанд, магар аълохонҳо ё ба қавле гулҳои сари сабади мактабҳои миёнаи кишвар. Барои муаллимони мактаб, волидон, хешу ақрабо, ҳамдеҳаву ҳамшаҳриён ҳам ашхоси ба Университет дохилшуда, дар он таҳсилкунанда ё онро хатмкарда боиси ифтихор буданд. Зеро воқеан ин мактаби олӣ дониши фароху ҷаҳонбинии васеъ дода, шахси онро хатмкарда аллакай корманди хурди илмӣ маҳсуб мешуд. Ин аст, ки ҷойгоҳаш миёни макотиби олии дигар болотар буд.
Тобистони соли 1974 мо 75 нафар ҷавонони хушбахту сазовор ба факултаи филологияи тоҷики Университети Давлатии Тоҷикистон дохил шудаву соҳиби номи пуршарафи донишҷӯ гаштем, вале ҳанӯз мо бо ҳам ошно набудаву ҳатто номи ҳамдигарро намедонистем. Баъди супурдани имтиҳоноти дохилшавӣ ва бо сари баланду дили пур аз ифтихор ҳар кадоме ба хонаҳои хеш ба шаҳру навоҳӣ баргаштем, то баъди чанд рӯзе барои панҷ сол ба Душанбе баргашта таҳсилро дар УДТ оғоз намоем.
Моҳи сентябр мо боз ба Душанбе баргаштем, ки он солҳо омадан ба пойтахт баробари ба Москваю Амрико рафтан дар рӯзҳои мо буд.
Шояд баъди 10-15 рӯзи ба курсии донишҷӯӣ нишастану даводавҳоямон барои хобгоҳ гирифтан, рӯзе аз ректорат ба мо ордерҳои хобгоҳро доданду мо раҳ сӯйи шаҳраки Гипрозем, ки хобгоҳи факултаи филология низ он ҷо буд, раҳсипор шудем.
Аз ошёнаи якуми хобгоҳамон, ки чорошёна буд, лавозимоти ҷойи хобро ба мо доданду калиди хонаи рақами 57-ро. Ин амалҳо ҳанӯз ба мо аз чизе дарак намедод. Зеро мо намедонистем, ки хобгоҳ чисту дар он чӣ тавр бояд зист. Хонаи 57 дар ошёнаи чорум дар мобайни бино, болои дари даромади хобгоҳи рақами 1, яъне дар ҷое буд, ки ҳама дарову барои хобгоҳ ва ҳама рӯйдодҳои назди дари он чун кафи даст, пеши чашми мо рух медоданд.
Чаҳор духтари курси якум, ки гӯё ду нафарӣ аз ду вилояти номдори Ленинобод ва Кӯлоб акнун ба шаҳр омада буданд, бо амри тақдир ба хонаи рақами 57 ордер гирифтаву дар як рӯзу як соат нахустин қадамҳои худро ба ин хона, ки он баъдан бароямон маҳбубтарин макон гардид, гузоштем. Ману Саодат ба қавле кӯлобӣ будему Савриҷону Кумушой ленинободӣ. Вале ин маҳалҳо барои мо як бор барои ошноӣ зарур шуданду барои умре фаромӯш гаштанд. Зеро тӯли панҷ соли оянда ва инак 43–соли баъдӣ мафҳуми куҷоӣ будан дигар барои мо қимати хешро гум карду мо чор хоҳарон гаштем. Мо чаҳор хоҳару чаҳор оилаи дар ду вилояти аз ҳам хеле дур бо ҳам хешу ақрабо гаштанд. Акнун мо бе якдигар лаҳзае буда наметавонистему дар хонаи ҳар кадоми мо медонистанд, ки боз се духтари дигар ҳам дар Душанбе доранд.
Албатта, ин дӯстиву пайванди қавии мо дар як лаҳзаву як соат ба вуҷуд наомад. Вале ҳар як рӯзи ҳаёт моро бо ҳам ошнову қаринтару хештар мегардонд.
Аввал мо мушкили забонӣ, аниқтараш лаҳҷа доштем. Ману Саодат «забон»-и ленинободиро ба пуррагӣ намефаҳмидему Савриву Кумушой бо ҳайрат ба лаҳҷаи кӯлобӣ гӯш кардаву онро сарфаҳм рафтанӣ мешуданд. Азбаски мо филологҳои оянда будему аз курси аввал шевашиносиву фолклор меомӯхтем, ин мушкил рӯз аз рӯз бартараф мешуд. Баъдан мо дар муҳити гуногун ва оилаҳои ҳархела тарбия гирифта будему бояд ба хислатҳои ҳамдигар одат мекардем. Масалан Саодату Савриҷон шаҳрӣ буданду ману Кумушой қишлоқӣ. Саодат дар оилаи корманди савдо ба воя расида буду Савриҷон дар оилаи коргар. Падари Кумушой шахси обрӯманди деҳаашон буду падари ман замоне раиси колхоз ҳам бошад, акнун дар қайди ҳаёт набуд. Вале се бародари ман, ки «калонҳо»-и ман маҳсуб мешуданд, ашхоси шинохтаву соҳибмақоми ноҳияамон буданд. ин ҳама ба хислатҳои мо, ки нав 17- сола шуда будем, яқинан бетаъсир набуд. Яъне мо ҳанӯз зери таъсири зиндагии хонаводаи хеш қарор доштем. Аммо Савриҷону Кумушой ва Саодат гӯё каме ба зиндагии мустақили хобгоҳ омода буданду сарфаҳми корҳои хонаро аз зумраи пухтану шустану дӯхтан мебаромаданду мане, ки духтари кенҷагии хона будаму хеле эрка калон шуда, намедонистам, ки дар зиндагӣ акнун бояд мо худамон хӯрок тайёр кунем, хона рӯбем, харид кунем ва худ тасмими корҳои зиёди рӯзгорро бигирем.
Ана акнун оғоз шуд, мушкилоту айни замон дил бастанҳои мо ба ҳамдигар дар хонаи 57-и хобгоҳи рақами 1.
Имсол мо ҳамааморн 60-сола мешавем ва акнун дар ин синн ман дарк мекунам, ки мо духтаракони солҳои 70-уми асри гузашта чи духтарони ботарбияву хушахлоқ, донишманду ба иффат будаем. Шиори мо дар ҳамон синни ҷавониву 18-солагӣ танҳо аъло хондану ахлоқи беҳтарин доштан буд. Се нафари мо ба қавли ҳамон замонҳо «круглая отличница» яъне танҳо бо баҳои «5» мехондем. Суҳбатҳои мо дар хона чун бархе аз ҷавондухтарони имрӯзӣ аз либос, ишқ, писарон, кӯчагардӣ, вақткушӣ набуд. Балки мо баҳсҳои илмӣ мекардем, шеър мехондем, китоб мехондем, дарс мехондем. Кино рафтанро гоҳ-гоҳе ба худ иҷоза медодем ва он ҳам дар якҷоягӣ. Баъди дарс рост ба китобхонаи ба номи А. Фирдавсӣ (ҳозира Китобхонаи миллӣ) аз он ҷо рост ба хобгоҳ, хӯрок тайёр кардану хӯрдан, хонаро тамиз кардан ва боз ҳам хондан, кори ҳаррӯзаамон буд.
Мегӯед ба мо ошиқ намешуданд, писарон? Иштибоҳ мекунед. Аз нисф зиёди бачаҳои факултети филология, шарқшиносӣ, таърихчиҳо, иқтисодчиёну ҳуқуқшиносони университет ва даҳҳо донишҷӯёни донишкадаҳои дигар ошиқи мо буданд. Охир кӣ духтарони зебову хушахлоқро дӯст намедорад. Вале мо хеле назарбаланд будем. Ҳеҷ касро писанд намекардем. Мо бояд ҳар се дипломи сурх мегирифтем ва бо сари баланд пеши волидону хешу ақрабо ва муаллимонамон ба зодгоҳ бармегаштем. Аҷоибаш ин буд, ки ҳар чаҳори мо зодаи моҳи март ҳастем. Зодрӯзҳои мо аз мавлуди ман 4 март оғоз мешуду бо рӯзи таваллуди Саодат 24 март анҷом меёфт. Боз аҷоибтараш ин буд, ки мо як моҳ ҳар ҳафта дар як рӯз мавлуд доштем. Масалан агар рӯзи чоршанбе рӯзи таваллуди ман бошад, чоршанбеи дигар 11 март рӯзи таваллуди Савриҷон мебуд, чоршанбеи оянда 18 март мавлуди Кумушой ва чоршанбеи охири моҳ зодрӯзи Саодат 24 март буду бадин минвол хонаи 57 як моҳ тӯй дошт. Он вақтҳо на танзим буду на тарабхонаравӣ. Мо дар ҳамон хонаи 57 як моҳи мартро бо шодиву тараб мегузаронидем. Дар зодрӯзҳои мо ё ҳамкурсону дӯстонамон буданд ё мо ба танҳоӣ онҳоро қайд мекардем, муҳим шодии ҳар чаҳори мо буду деги оши палави Кумушой. Оҳ, чи қадар шодиҳо доштем. Мо соли аввали дар хобгоҳ ҳамзистӣ, ки нав аз муҳити оилавӣ дур гаштаву ба ҳаёти мустақилона оғоз карда будем, рӯзҳои аҷиберо аз сар гузаронида будем.
Дар оғоз, ки ҳанӯз мо хислатҳои гуногун доштем ва дар муҳити гуногун бузург шуда будем, бояд фарҳанги ҳамзистиро меомӯхтем. Ин давра хислати инсон хеле нақши муҳим дорад, ки инро мо баъдан дарк кардем.
Инсон бояд ҷангара, бахил, ноодам ё бадрафтор набошад. Аммо мо чор духтаракон бовар кунед, гӯё гулчине будем, аз хислатҳои неки инсонӣ. Мо боре ҷангу ҷанҷонл намекардем, қаҳрӣ намешудем ба ҳамдигар бахилӣ надоштему баръакс дилдодаи хондан будему дӯстӣ. Аммо ду хоҳар ҳам дар як хона метавонад, гоҳе бо ҳам носозгорӣ кунад. Мани зодаи деҳа баланд-баланду озодона гап мезадаму Савриҷон, ки дар муҳити мадании Хуҷанд тарбия ёфта буд, мусаллам аст, ки тарзи муомилаву суҳбаташ дигар, яъне оромона буд.
Ҳафтаҳои аввали дар хобгоҳ зистан Савриҷон борҳо ё аз ман хоҳиш мекард, ки пасттар гап занам. Ӯ мегуфт: «Ҳуриннисо, о чува ту доимо ҷанг мекунӣ»» Ман ҳайрон мемондам, ки кай ҷанг кардаам? Боре бо шӯхӣ гуфтам, ки «ҷанг» дар мо ана инро мегӯянд гуфта, хостам чун каратеистҳо ба ӯ зарбае занам. Ғайричашмдошти мани «ҷангара» (яъне баландовоз) Савриҷони мулоимгап якбора бо дасташ ҳолати ҳимояро гирифту дасти болокардаи ман ба дасташ тавре бархурд, ки чиллики хурдакаки ман (лелаки) қариб буд шиканад. Ман «оҳ» гуфта ба замин нишастаму гиряолуд: «Ҳозир ман ба ту ҷанга нишон медиҳам» гуфта кафгирро аз болои стол гирифтаму болои сарам чун «апачи» яъне индейцҳои Мозамбик (ман нав китоби онҳоро хонда тамом карда будам) алвонҷ дода будам, ки Савриҷон инро ҷиддӣ пиндошта аз хонаи 57 ба даҳлез гурехт. Ман ҳам «бозӣ»-ро идома доданӣ шуда аз пушташ баромадам. Ӯ ба ошёнаи дуюм ба хонаи ҳамкурсони дигарамон рафта пинҳон шуду ман ҳамоно бо овози баланд ӯро суроғ карда бо кафгир ба он ҷо рафтам: Баъди чанд дақиқае мо дар хонаи ҳамкурсон чой хӯрда хандида мешиштем. Ҳарчанд лелаки ман месӯхту месӯхт. Савриҷон то охири панҷумкурсӣ аз ин ҳодиса ёдовар шуда мегуфт, ки: «Ман дар ҳақиқат бовар карда будам, ки ту бо кафгир маро мезанӣ». Аммо ин бозие буд, бачагона.
Савриҷон духтари мулоимсухану некӯхислате буд, ки тарбияи хонаводигяш, муҳити мадании маҳаллашон ва тарбияи омӯзгорону устодонаш дар он нақши хос доштанд.
Ӯ ба ҳар панди волидон содиқ буду аз хати кашидаи ахлоқ як ангушт ҳам берун намегузошт. Боварӣ дошт, ки ояндааш дар илм аст, хоса дар ҳоле, ки Мукаррама Қосимова ӯро натанҳо ба шогирдӣ пазируфта буд, балки чун духтараш ба вай муносибати модарона мекард. Соли сеюми донишҷӯӣ ӯ гирандаи «Стипендияи ленинӣ» шуду дар чорумкурсӣ аллакай депутати шаҳрӣ интихоб гашт, ки ин ҳама зери раҳнамоии модархонд ва устодаш Мукаррама Қосимова ба даст омад.
Бо хатми Университет мо чун парандаҳо ба ҳар самт парвоз кардем. Ману Кумушой ба деҳа, Саодату Савриҷон дар шаҳр монданд. Савриҷон пайи илм рафту зиндагӣ барои замони тӯлоние моро аз ҳам дур афканд. Аммо мо ҳамеша ба ҳам мактуб менавиштем дар зодрӯзҳо табрикоти ҳамдигарро фаромӯш намекардем. Зеро акнун мо тӯли панҷ соли донишҷӯӣ аллакай ба хонаҳои ҳамдигар ба меҳмонӣ рафтаву ба тамоми хешу ақрабои ҳам шиносу хеш гашта будем. Савриҷон ба хонаи мо ноҳияи Москва (ҳозира ноҳияи Ҳамадонӣ) рафта буду хешу таборони мо то ҳол аз ҳолу аҳволи ӯ пурсон мешаванд.
Ман низ соли 1976 баъди таҷрибаомӯзӣ дар Панҷакент ба Ленинобод, ба хонаи волидони Савриҷон меҳмон шуда будам. Меҳмони 10-рӯза. Моро тамоми хешовандони Савриҷон ба хонаашон ба навбат даъват карда буданду аз лаҳҷаи кӯлобии ман завқ мекарданд. Тарзи либоспӯшиву рафтори ман он замонҳо барои хуҷандиҳое, ки кӯлобиро ё надида буданд ё хеле кам дида буданд, аҷоиб буд. Дар кӯчаҳои шаҳр одамон дубора ба қафо баргашта ба ман нигоҳ мекарданд. Хоса бо шунидани гапҳоям ҳайрон мемонданд. Ҳамчуноне, ки ба назди Савриҷон модари ман як кӯча ҳамсояҳоро даъват карда буду онҳо ба дидани духтари ленинободӣ бо завқ меомаданд.
То ҳол хоҳарону бародарони ман Савриҷону Кумушой ва Саодатро на танҳо чун дугонаҳои азизи ман қадр мекунанд, балки хоҳари худ мешуморанд. Шояд барои китобе, ки барои 60- солагии як олиме нашр мегардад, ин хотираҳои ҷавониҳои мо мувофиқ набошад. Шояд ман бояд аз васфу таърифи Савриҷон ин ҷо саҳифаҳо менавиштаму аз олими тавоно буданаш ҳадсҳо мезадам. Вале наметавонам. Зеро ширинтарин давраҳои умри инсонӣ – замони донишҷӯист, ки мо бо Савриҷону Саодату Кумушой онро дар як хона гоҳе серу гоҳе гушна пушти сар кардем.
Хонаи мо дар тозагиву озодагӣ ҳам намунавӣ буду дар покиву аълохонии соҳибонаш низ. Агар ана ҳамон хонаи 57-и хобгоҳи рақами 1-и Университети Давлатии Тоҷикистон моро бо ҳам намеовард, шояд тақдирҳои мо на ба он ҷараёне мерафтанд, ки имрӯзанд. Яъне, агар мо ҳамагӣ бо шиори танҳо аъло хондан намезистем, шояд Савриҷон олим намешуд. Агар мо одоби хубро шиори зиндагӣ намекардем, шояд имрӯз мо на он нафароне будем, ки ҳастем.
Дар ҳар сурат тақдири ба ҳам пайванди он чаҳор духтараки баҳоргунаи моҳи мартие, ки замони ҳабдаҳсолагӣ риштаи дӯстӣ ба ҳам баставу то синни 60-солагӣ онро нагусастаанд, аз ҳикмате орӣ нест. Зеро гуфтаанд:
Камоли ҳамнишин бар ман асар кард,
Вагарна ман ҳамон хокам, ки ҳастам.
Ман барои дӯстам, дугонаам, ҳамхонаам, ҳамкурсам ва инсоне, ки таъсираш ба ману таъсирам шояд ба вай асаре гузоштааст, орзу мекунам, ки дар ҳалқаи ҳамчунин дӯстоне бошад, ки чун ман дӯсташ медоранд. Ногуфта намонад, ки зодрӯзи Савринисо Ғанизода дӯсти азизи ман 11- март аст, ки ин рӯзи матбуот, яъне рӯзи иди касбии ман аст. Ин рӯз барои ман қимати хосе дорад, чун соҳибҷашнаш Савриҷони мо.
Ҳуриннисо АЛИЗОДА, рӯзноманигор
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед