ФАРҲАНГ
Ҷумъа 26 Апрел 2024 12:51
Театр намуди санъат аст, ки дар он эҳсосот, андешаҳо ва ҳиссиёти муаллиф ба тамошобинон ба воситаи нақш бозидани ҳунарпеша ва ё гурӯҳи ҳунарпешагон дода мешавад. Намоишномаҳои театр бештар аз ҳаёти инсоният нақл мекунанд ва бо тамошои намоишномаи театр инсон зиндагии худро пеши рӯ меорад. Мо дар матлабамон доир ба вазъияти имрӯзаи театри тоҷик, аз мушкилоту камбудӣ, дастоварду пешрафти он мегӯям.
ВАЗЪИЯТИ ТЕАТРИ ТОҶИК ДАР СОЛҲОИ ШУРАВӢ ВА ИСТИҚЛОЛИЯТ
Ҳар замон хусусияти худро дорад. Синамо низ дар мавқеи худ дар замонҳои мухталиф тағйироти гуногунро паси сар кардааст.
Ба ақидаи театршинос Маҳмаддуло Табарӣ солҳои 80-уми асри гузашта қуллаи аз ҳама баланди рушди театри мо буд. Аммо вақте ба замони истиқлол назар меандозем, дар ин замон низ бисёр дастовардҳо ба чашм мерасад.
- Танҳо эҷодиёти устод Фаррухи Қосим тамоми таҷрибаи 70 - солаи театри тоҷикро ҷамъбаст намуд. Равияҳои навро на танҳо дар театри мо, балки дар театрҳои тамоми минтақаи Осиё Марказӣ муайян кард. Театри Фаррухи Қосим дар асоси равияи Мавлавия сохта шуда буд, ки баъдан узбекҳо дар асоси ин равия театри суннатии бахшӣ ва қирғизҳо театри манахчии худро бунёд карданд. Ҳамчунин дар замони истиқлолият таваҷҷуҳ ба асарҳои таърихӣ бештар гардид, -мегӯяд,Маҳмадулло Табарӣ.
Театри тоҷик дар тӯли фаъолияти худ 6 марҳиларо убур кардааст. Албатта, ҳар як давру замон мушкил ва камбудиҳои худро дошт ва дорад. Ба ақидаи Маҳмаддуло Табарӣ театр низ ба монанди як организми зинда аст. Замоне мешавад, ки аз зиндагӣ як қадам қафо мемонад, замоне мешавад, ки аз зиндагӣ пеш меравад. Мисоли ин гуфтаҳоро ҳамсуҳбати мо чунин шарҳ дод:
"Намунаи барҷастаи аз зиндагӣ пеш рафтану пешгӯӣ кардани ҳодисаҳои ҷанги шаҳрвандиро дар асари “Юсуфи гумгашта боз ояд ба Канъон”-и устод Фаррухи Қосим, ки соли 1990 монда буд ва ҷангҳои солҳои 1992-ро пешгӯӣ кард, метавонем бинем. Имрӯз на танҳо театри тоҷик, балки худи воқеоти ҷаҳон печида аст. Театр як навъ насли ҷомеа аст. Вай бояд ҳамеша воқеоти ҳамон давру замони худро инъикос кунад. Айни замон, ки муносибатҳои ҷаҳон каме печида аст, барои театр низ мушкил аст, ки ҳамқадами ҳаёт бошад, - дар идомаи суҳбат қайд намуд М. Табарӣ.
Номбурда мегӯяд, ки мутаассифона имрӯз театри мо ба эҳтиёҷоти ҷомеаи мо ҷавобгӯ нест. Аммо ин маънои онро надорад, ки мо имрӯз дар соҳаи театрамон кореро ба сомон нарасонида бошем. Имрӯз театрҳои мо кӯшиш карда истодаанд, то дар ҳамаи асарҳои худ вобаста ба имкониятҳои худашон тамоми паҳлуҳои зиндагии имрӯзаро ба намоиш гузоранд. Аммо бояд инро фаромӯш насозем, ки вақте театр як намоиши таърихӣ мегузорад, хоҳу нохоҳ онро ба замони мо мутобиқ месозад. Кӯшиш мекунад, ки дар мисоли ҳамон воқеоти таърихӣ ба ҳодисоти замони мо ҷавоб диҳад.
Таҳлилҳои коршиносон нишон медиҳад, ки яке аз мушкилҳои асосии театр ин кам шудани драматургони ин соҳа мебошанд, ки боис шудааст, то каме ҳам бошад тамошобинон аз тамошои намоишномаҳои театрӣ дур шаванд.
Маҳмадулло Табарӣ сабаби дур шудани тамошобин аз театр-ро дар кам будани асарҳои хуби драмавӣ мебинад.
"Асарҳое, ки аз замони муосири кишвари мо ҳикоят кунад, хеле каманд. Як мушкили дигар дар он аст, ки имрӯз ҳам коргардонҳои мо аз ҳамон қолаби куҳнаи театрӣ истифода мебаранд, ки хоҳ-нохоҳ ба вазъи тамошобини театр таъсир мерасонад. Зеро он қолабҳо дар айни замони дилгиркунандаанд. Аз лиҳози ҳунари нақшофарӣ ҳунармандони тоҷик бисёр маҳорати хуб доранд ва ин суханро дар намоишҳои сатҳи минтақавӣ бисёр театршиносони хориҷӣ низ таъкид кардаанд. Аммо имрӯз ҳамон нақшофариро мо аз ҷониби ҳунармандон камтар мебинем", - гуфт М. Табарӣ.
Ғайрат Қодиров, корманди Театри давлатии драмавии мусиқии ба номи Тӯҳфа Фозиловаи шаҳри Конибодом сабаби ин мушкилро дар набудани талабот медонад: "Вақте ки талабот нест, дар соҳа пайдо намудани драматург мушкил мешавад. Ҳар як театр вақте маблағи муайянро барои драматург медиҳад, бояд аз ӯ талаб намояд, то дар худ масъулияти баланд ҳис намояд".
Сабаби дигарро ин ҳамсуҳбати мо дар набудани мактабҳои махсус барои омода намудани мутахассисони соҳаи театр меномад.
Аммо Саноат Азизова, фарҳангшинос, муаллими кафедраи фарҳангшиносии ДСРТ(Донишгоҳи славянии Русияву Тоҷикистон) дар ин бора назари дигар дорад. Номбурда мушкили асосиро дар набудани маблағ медонад. Ӯ зимни сӯҳбат бо мо қайд кард, ки на танҳо барои соҳаи театр, балки дар ҳама самт маблағ лозим аст.
"Таҷрибаи ҷаҳонӣ нишон медиҳад, ки дар он ҷое, ки театр маблағи хуб дорад, ҷараёни тараққиёт идорашаванда аст. Мо ёдовар мешавем аз театри Маяковский, ки дар як бинои хурд ҷойгир аст. Дар чунин саҳнаи хурд кор кардан хеле душвор аст. Аммо инро ба назар нагирифта кормандони театри мазкур кӯшиш мекунанд, ки дар рушду нумӯи соҳаи театри кишвар нақше гузошта бошанд. Заҳмати онҳо шоистаи эҳтиром аст! Албатта, ба онҳо бинои нав бояд сохта шавад, аммо кай?” - мегӯяд Саноат Азизова.
Номбурда мегӯяд, ки бинобар ин тамоми театрҳо ба дастгирӣ ниёз доранд, зеро дар тамоми ҷаҳон театрро тамошобинон ва сармоягузорон дастгирӣ мекунанд. Беҳтар аст, ки ба санъат сармоягузорӣ карда, ба ин васила дар рушди фарҳанги кишвар саҳм гузорем.
Шогун Давлатбекова, ҳунар-пеша дар мавриди мушкилот чунин ибрози андеша намуд:
"Фикр мекунам, ки дар ҳар як ҷодае, ки инсон интихоб мекунад, мушкилот ба назар мерасад. Барои муваффақ шудан албатта заҳмат кашидан даркор аст. Хеле азобҳои зиёдро паси сар кардам. Албатта барои як духтараки кӯҳистонӣ осон нест, ки дар 17 соли ҳаёташ театрро умуман намедонист, чист бар замми ин боз ҳунарпеша шавад"
Шогун дар идома қайд кард, ки набояд ҳеҷ вақт дар зиндагӣ рӯҳафтода шуд. Инсон танҳо вақте ба ҳадафи худ мерасад, ки талош намояд.
РОҲҲОИ БАРТАРАФ СОХТАНИ МУШКИЛОТИ ТЕАТР
Тавре ки мутахассисони соҳа зикр карданд, яке аз мушкилоти соҳа ин нарасидани асарҳои хуби драмавӣ мебошад. Махсусан асарҳое, ки аз замони муосири кишвари мо ҳикоят кунанд, хеле каманд.
"Ба театр бисёр кадрҳое лозиманд, ки мутаасифона имрӯз мо онҳоро омода накарда истодаем. Аз лиҳози таҷҳизоти техникӣ бошад, мо ҳанӯз ҳам дар асри гузашта қарор дорем. Мутаассифона, чанд театре, ки сохтанд, онҳо биноҳои замонавии театрӣ нашуданд, на театри Бохтар, на Хоруғ ва на дигарон. Мо имрӯз ба як донишкадаи алоҳидаи театрӣ сахт ниёз дорем. Зеро барои кадрҳоро дар сатҳи касбӣ омода намудан ин донишкада лозим аст. Ҳарчанд донишкадаи санъати мо бисёр кӯшиш карда истодааст, аммо он қонеъкунанда нест”, - гуфт Ғайрат Қодиров, директори театри давлатии драмавӣ - мусиқии ба номи Тӯҳфа Фозиловаи шаҳри Конибодом.
Ҳошим РАҲМАТУЛЛОЕВ
"ҶТ"
ВАЗЪИЯТИ ТЕАТРИ ТОҶИК ДАР СОЛҲОИ ШУРАВӢ ВА ИСТИҚЛОЛИЯТ
Ҳар замон хусусияти худро дорад. Синамо низ дар мавқеи худ дар замонҳои мухталиф тағйироти гуногунро паси сар кардааст.
Ба ақидаи театршинос Маҳмаддуло Табарӣ солҳои 80-уми асри гузашта қуллаи аз ҳама баланди рушди театри мо буд. Аммо вақте ба замони истиқлол назар меандозем, дар ин замон низ бисёр дастовардҳо ба чашм мерасад.
- Танҳо эҷодиёти устод Фаррухи Қосим тамоми таҷрибаи 70 - солаи театри тоҷикро ҷамъбаст намуд. Равияҳои навро на танҳо дар театри мо, балки дар театрҳои тамоми минтақаи Осиё Марказӣ муайян кард. Театри Фаррухи Қосим дар асоси равияи Мавлавия сохта шуда буд, ки баъдан узбекҳо дар асоси ин равия театри суннатии бахшӣ ва қирғизҳо театри манахчии худро бунёд карданд. Ҳамчунин дар замони истиқлолият таваҷҷуҳ ба асарҳои таърихӣ бештар гардид, -мегӯяд,Маҳмадулло Табарӣ.
Театри тоҷик дар тӯли фаъолияти худ 6 марҳиларо убур кардааст. Албатта, ҳар як давру замон мушкил ва камбудиҳои худро дошт ва дорад. Ба ақидаи Маҳмаддуло Табарӣ театр низ ба монанди як организми зинда аст. Замоне мешавад, ки аз зиндагӣ як қадам қафо мемонад, замоне мешавад, ки аз зиндагӣ пеш меравад. Мисоли ин гуфтаҳоро ҳамсуҳбати мо чунин шарҳ дод:
"Намунаи барҷастаи аз зиндагӣ пеш рафтану пешгӯӣ кардани ҳодисаҳои ҷанги шаҳрвандиро дар асари “Юсуфи гумгашта боз ояд ба Канъон”-и устод Фаррухи Қосим, ки соли 1990 монда буд ва ҷангҳои солҳои 1992-ро пешгӯӣ кард, метавонем бинем. Имрӯз на танҳо театри тоҷик, балки худи воқеоти ҷаҳон печида аст. Театр як навъ насли ҷомеа аст. Вай бояд ҳамеша воқеоти ҳамон давру замони худро инъикос кунад. Айни замон, ки муносибатҳои ҷаҳон каме печида аст, барои театр низ мушкил аст, ки ҳамқадами ҳаёт бошад, - дар идомаи суҳбат қайд намуд М. Табарӣ.
Номбурда мегӯяд, ки мутаассифона имрӯз театри мо ба эҳтиёҷоти ҷомеаи мо ҷавобгӯ нест. Аммо ин маънои онро надорад, ки мо имрӯз дар соҳаи театрамон кореро ба сомон нарасонида бошем. Имрӯз театрҳои мо кӯшиш карда истодаанд, то дар ҳамаи асарҳои худ вобаста ба имкониятҳои худашон тамоми паҳлуҳои зиндагии имрӯзаро ба намоиш гузоранд. Аммо бояд инро фаромӯш насозем, ки вақте театр як намоиши таърихӣ мегузорад, хоҳу нохоҳ онро ба замони мо мутобиқ месозад. Кӯшиш мекунад, ки дар мисоли ҳамон воқеоти таърихӣ ба ҳодисоти замони мо ҷавоб диҳад.
Таҳлилҳои коршиносон нишон медиҳад, ки яке аз мушкилҳои асосии театр ин кам шудани драматургони ин соҳа мебошанд, ки боис шудааст, то каме ҳам бошад тамошобинон аз тамошои намоишномаҳои театрӣ дур шаванд.
Маҳмадулло Табарӣ сабаби дур шудани тамошобин аз театр-ро дар кам будани асарҳои хуби драмавӣ мебинад.
"Асарҳое, ки аз замони муосири кишвари мо ҳикоят кунад, хеле каманд. Як мушкили дигар дар он аст, ки имрӯз ҳам коргардонҳои мо аз ҳамон қолаби куҳнаи театрӣ истифода мебаранд, ки хоҳ-нохоҳ ба вазъи тамошобини театр таъсир мерасонад. Зеро он қолабҳо дар айни замони дилгиркунандаанд. Аз лиҳози ҳунари нақшофарӣ ҳунармандони тоҷик бисёр маҳорати хуб доранд ва ин суханро дар намоишҳои сатҳи минтақавӣ бисёр театршиносони хориҷӣ низ таъкид кардаанд. Аммо имрӯз ҳамон нақшофариро мо аз ҷониби ҳунармандон камтар мебинем", - гуфт М. Табарӣ.
Ғайрат Қодиров, корманди Театри давлатии драмавии мусиқии ба номи Тӯҳфа Фозиловаи шаҳри Конибодом сабаби ин мушкилро дар набудани талабот медонад: "Вақте ки талабот нест, дар соҳа пайдо намудани драматург мушкил мешавад. Ҳар як театр вақте маблағи муайянро барои драматург медиҳад, бояд аз ӯ талаб намояд, то дар худ масъулияти баланд ҳис намояд".
Сабаби дигарро ин ҳамсуҳбати мо дар набудани мактабҳои махсус барои омода намудани мутахассисони соҳаи театр меномад.
Аммо Саноат Азизова, фарҳангшинос, муаллими кафедраи фарҳангшиносии ДСРТ(Донишгоҳи славянии Русияву Тоҷикистон) дар ин бора назари дигар дорад. Номбурда мушкили асосиро дар набудани маблағ медонад. Ӯ зимни сӯҳбат бо мо қайд кард, ки на танҳо барои соҳаи театр, балки дар ҳама самт маблағ лозим аст.
"Таҷрибаи ҷаҳонӣ нишон медиҳад, ки дар он ҷое, ки театр маблағи хуб дорад, ҷараёни тараққиёт идорашаванда аст. Мо ёдовар мешавем аз театри Маяковский, ки дар як бинои хурд ҷойгир аст. Дар чунин саҳнаи хурд кор кардан хеле душвор аст. Аммо инро ба назар нагирифта кормандони театри мазкур кӯшиш мекунанд, ки дар рушду нумӯи соҳаи театри кишвар нақше гузошта бошанд. Заҳмати онҳо шоистаи эҳтиром аст! Албатта, ба онҳо бинои нав бояд сохта шавад, аммо кай?” - мегӯяд Саноат Азизова.
Номбурда мегӯяд, ки бинобар ин тамоми театрҳо ба дастгирӣ ниёз доранд, зеро дар тамоми ҷаҳон театрро тамошобинон ва сармоягузорон дастгирӣ мекунанд. Беҳтар аст, ки ба санъат сармоягузорӣ карда, ба ин васила дар рушди фарҳанги кишвар саҳм гузорем.
Шогун Давлатбекова, ҳунар-пеша дар мавриди мушкилот чунин ибрози андеша намуд:
"Фикр мекунам, ки дар ҳар як ҷодае, ки инсон интихоб мекунад, мушкилот ба назар мерасад. Барои муваффақ шудан албатта заҳмат кашидан даркор аст. Хеле азобҳои зиёдро паси сар кардам. Албатта барои як духтараки кӯҳистонӣ осон нест, ки дар 17 соли ҳаёташ театрро умуман намедонист, чист бар замми ин боз ҳунарпеша шавад"
Шогун дар идома қайд кард, ки набояд ҳеҷ вақт дар зиндагӣ рӯҳафтода шуд. Инсон танҳо вақте ба ҳадафи худ мерасад, ки талош намояд.
РОҲҲОИ БАРТАРАФ СОХТАНИ МУШКИЛОТИ ТЕАТР
Тавре ки мутахассисони соҳа зикр карданд, яке аз мушкилоти соҳа ин нарасидани асарҳои хуби драмавӣ мебошад. Махсусан асарҳое, ки аз замони муосири кишвари мо ҳикоят кунанд, хеле каманд.
"Ба театр бисёр кадрҳое лозиманд, ки мутаасифона имрӯз мо онҳоро омода накарда истодаем. Аз лиҳози таҷҳизоти техникӣ бошад, мо ҳанӯз ҳам дар асри гузашта қарор дорем. Мутаассифона, чанд театре, ки сохтанд, онҳо биноҳои замонавии театрӣ нашуданд, на театри Бохтар, на Хоруғ ва на дигарон. Мо имрӯз ба як донишкадаи алоҳидаи театрӣ сахт ниёз дорем. Зеро барои кадрҳоро дар сатҳи касбӣ омода намудан ин донишкада лозим аст. Ҳарчанд донишкадаи санъати мо бисёр кӯшиш карда истодааст, аммо он қонеъкунанда нест”, - гуфт Ғайрат Қодиров, директори театри давлатии драмавӣ - мусиқии ба номи Тӯҳфа Фозиловаи шаҳри Конибодом.
Ҳошим РАҲМАТУЛЛОЕВ
"ҶТ"
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед