КИТОБХОНА
Ҷумъа 19 Апрел 2024 09:48
“Ман нависанда нестам. Яъне ҳанӯз сад хона китоб нахондам. Шояд ёдовари воқеаҳои дардноки рӯзгор бошам. Ҳанӯз роҳ то дарку дарётфҳо дур асту дур. Аммо китобҳое, ки ман хондам, Шумо нахондед. Китобҳое, ки сурати муқовааш рангину зебост, аммо мазмунашон сояву рӯшани шабу рӯзон ҳамвора дар ҳаракат аст. Китобҳое бо муҳтавои ғамгин. Пиразане, ки нишастааст сари роҳ ва либосҳои куҳна мефурӯшад, зери офтоби сӯзон фурсаташ бухор мешавад, ба ҳар раҳгузар бо умед менигарад ва орзу мекунад: “Кош ин раҳгузар чизеро аз ман бихарад”.
Сарнавишти ӯ яке аз ҳамон китобҳоест, ки Шумо нахондеду хонданӣ ҳам нестед. Пиразан замоне муаллимаи пешқадами як мактаби бонуфуз буд. Фарзандони халқро ва фарзандони худро таълиму тарбият медоду соҳиби эҳтироми халқ буд. Аммо фарзандонаш чун донаҳои гусастаи марҷон парешон шуданд. Яке Русия рафту дигаре Амрико. Гӯё ки модари меҳрубони худро фаромӯш карданд. Яке аз писарони меҳрубон ғамхори модар монд, то такягоҳи модари худ бошад, аммо... Ҳабсаш карданд бо тӯҳмати ноҷое... Яъне ба гуноҳе, ки сарватманде кард, бояд ба гуноҳи кардаи он фарди доро ин ҷавони содаву покиза ҷавоб бидиҳад. Кормандони ҳифзи ҳуқуқ гуфтанд, чунон то мурданат мезанем, ки на танҳо ин парвандаи ҷиноӣ, балки мурдаи Ленинро ба гардан мегирӣ, мегӯӣ Ленинро ман кушта будам... Оре чунин ҳам шуд. Пас аз як ду моҳи лату кӯби пайдарҳаму ҳамарӯза ҷавон нимҷону ниммурда, рӯҳшикаставу боваргумкарда, бекасу танҳо гуноҳеро, ки содир накарда буд, иқрор шуд, ки гуё ин ҷиноятро содир кардааст... Ин пиразан модари он ҷавон аст, ки барои дидани дидори фарзанди худ ин ҷост, ду-се колои кӯҳна мефурӯшад ва ду-се нон мехараду ба дидани фарзандаш ба маҳбас мешитобад. Бо роҳҳои печопечи пурсангу хори биёбон, ки дуртар аз шаҳр аст... Ман ин китоби фарсудаи ғамгинро хондам.
... Ин бонуи зебо, ки канори роҳ меравад, бо зеботарин либос ва олуфтатарин сару сурат шумо мешиносед? Ӯ аз русто аст. Ин ҳам як китобест. Ин арӯсакест, ки бо сад орзуву умед бо муҳаббат оила барпо кард ва бо баҳонаи камбизоатӣ ҳамсараш роҳи Русияро пеш гирифту дигар ҳамсари худро батамом аз ёд бурд. Пас аз ду-се паёмак ба телефон ва арзи муштоқи баъди хомӯшии чандинсола номае навишт шавҳараш, ки: “Интизорам набош, зану фарзанд дорам, шаҳрванди Русия шудам, намеоям, ту ҳам аз пайи бахти худ бош”. Баъд оғоз шуд миннату иллати хушдоман, ки рӯзе кафши арӯси ҷавонро пеши пояш гузошт ва гуфт бирав, дигар киро ва чаро интизорӣ? Духтарак ба хонаи модар баргашт. Ҳама чиз иваз шуда буд: ба ҷои гармии меҳр сардиву бемеҳрӣ, ба ҷои сӯҳбатҳои гуворо хархашаву ҷанг. Чунин арӯсакони хонавайрон дар рустоҳо чи қадар зиёданд.
Ин тифлакро намешиносед? На? Сарнавишти ӯ ҳам китоби хондаи ман аст. Рӯзе аз бинои баландошёна фиғон кашид: "Худро нобуд мекунам, сарозер меравам, безор шудам. Чанд сол аст муваззафи халос кардани ҷангу хархашаҳои беинтиҳои волидайн ҳастам. Ай, Худо, кош интихоби падару модар дар имконам буд, ки падари ғамхору дӯстдору меҳрубон ва модари орому дурандеш барои худ интихоб мекардам ва ин ранҷу озор бароям набуд. Кай ин дашному лату кӯб ба охир мерасад... Оре, падар ошиқ шуд ба духтаре ҳамсоли фарзандаш... ҷуз ёди он духтар чизе дар пеши чашму дунёи дилаш намонда. Дар назараш аҳли оилааш бад менамуданд, кош инҳо набуданду имкон буд издивоҷ бо он парирӯ. Лаънат ба ин гуна “ишқ” . Ман ин китобҳоро бо гиря мехонам ва мазмуну муҳтавои ин китобҳоро фаромӯш намекунам. Ҳар инсон ба назарам як китоби нохондаи мураккаб менамояд.
Арӯсаки зебое, ки чашмони маҳзун дорад, резапайкаре нигоҳаш интишороти гиря аст. Оре имконаш намедиҳанд ба хости худ зиндагӣ кунад... имконаш намедиҳанд бист дақиқа бо худ бошаду андеша кунад. Зиндагӣ чун ҷӯйбор ба тезӣ мегузарад ва ин арӯсак садои зиндагиро намешунавад ва симои ӯро гуё намебинад. Рангҳову фаслҳо иваз мешаванд, ӯ ҳам... Ин нозукниҳолро гӯё модараш барои меҳнати сангин офаридааст. Аз соати чори субҳ то соати яки шаб бе танаффус кор кардан барномаи чандсоатаи корист? Аз ин кори сиёҳ корпартоӣ карда намешавад, инқилобу ошӯб ҳам, зеро натиҷааш хонавайронӣ мешаваду бас. Як ҷумла мегӯянд хоҷагонаш: “Ту барин духтар писарамба садто, ба ҳар тори мӯяш сад духтар”. Оре, фарҳанги оиладории бархе аз оилаҳо шояд ҳанӯз дармонда дар замони ғуломдорист. Аммо зиндагӣ аз ин торикиҳо иборат нест. Зиндагиро худи мо имкони зиёд дорем ба офтобрӯя барем”.
Саҳарбону ин ҷо ба навиштаи худ нукта гузошт ва андеша кард. Магар ин навиштаҳо, ки навиштам мешавад ба аҳли толор нақл кард? На. Бояд аз ин ҳақиқати талх чашм напӯшем. Ҳеҷ як ҳукумату давлат имкон надорад инсонро созад ва тақдири ӯро худовандона тағйир диҳад, ҳамеша нолидан аз ҳукумат нишони заифист, ҳар инсон ҳукумату давлати худ асту давлату ҳукумат муваззафи идора кардани қонуну низом, амният ва оромии кулли ҷомеа аст... Ҳанӯз чашмони Саҳарбону ба хоб гироиш надошт. Андешаҳои ҳамвора ба зеру забари ботини инсоният раҳ меҷӯсту раҳгум мезад. Мегӯем, ки ботини инсонро фаҳмидан душвор аст. На, ботини инсонро аз ҳар калимаву ҳарфи ӯ дарк кардан мумкин. Саҳарбону худро тамошобини сарнавишти инсонҳо медонист. Тамошобине, ки ҳеҷ коре барои ба рӯшанӣ кашидани ин сарнавиштҳоро надошт. Ҳарчанд хеле мехост. Оре, инсон хеле кӯчак асту нотавон дар баробари ин осмонҳои гирдгардон. Ҳатто ҳамин соати деворро наметавонад инсон идора кунад.
Мо дар назди табиат кӯчакем, ҳарчанд метавонем дар як они воҳид табиатро харобу валангор кунем. Мо ки наметавонем як рӯзро дар умри худ биафзоем, аҷиб аст, ки метавонем риштаи умрҳоро, ки Худованд додааст, чун гаронбаҳотарин дороии инсон ба осонӣ гусаста намоем. Дар ботини инсоният торикӣ бештар аз рӯшанист, ба маротиб, чандин баробар бештар. Садҳо яроқ барои куштани ҳам ихтироъ кардаанд инсонҳо, аммо барои хушбахтии ҳамдигар шояд чизе камтар ихтироъ карда бошанд. Шояд имкон дошт илм, ки обҳои шӯри уқёнусҳоро ширин кунад ва бо роҳе ба биёбонҳои хушкида бирасонад, то ризқи башар басандаву расанда бошад. Аммо бештар афкори мо масруфи бадӣ кардан аст... Саҳарбону аз хаёлоти бесуду бесоҳиби худ хаста мешуд ва боз ҳам ба нақли саргузашти инсонҳо - китобҳои хондаву нахондаи рӯзгор машғул мешуд. “Ман нависанда нестам. Ҳанӯз сад хона китоб нахондаам, ки он шарти нависандагист, аммо китобҳои андӯҳноки сарнавишти инсонҳоро ҳамарӯза мехонам...”
Фариштаи НАЗАР,
адиби ҷавон
Сарнавишти ӯ яке аз ҳамон китобҳоест, ки Шумо нахондеду хонданӣ ҳам нестед. Пиразан замоне муаллимаи пешқадами як мактаби бонуфуз буд. Фарзандони халқро ва фарзандони худро таълиму тарбият медоду соҳиби эҳтироми халқ буд. Аммо фарзандонаш чун донаҳои гусастаи марҷон парешон шуданд. Яке Русия рафту дигаре Амрико. Гӯё ки модари меҳрубони худро фаромӯш карданд. Яке аз писарони меҳрубон ғамхори модар монд, то такягоҳи модари худ бошад, аммо... Ҳабсаш карданд бо тӯҳмати ноҷое... Яъне ба гуноҳе, ки сарватманде кард, бояд ба гуноҳи кардаи он фарди доро ин ҷавони содаву покиза ҷавоб бидиҳад. Кормандони ҳифзи ҳуқуқ гуфтанд, чунон то мурданат мезанем, ки на танҳо ин парвандаи ҷиноӣ, балки мурдаи Ленинро ба гардан мегирӣ, мегӯӣ Ленинро ман кушта будам... Оре чунин ҳам шуд. Пас аз як ду моҳи лату кӯби пайдарҳаму ҳамарӯза ҷавон нимҷону ниммурда, рӯҳшикаставу боваргумкарда, бекасу танҳо гуноҳеро, ки содир накарда буд, иқрор шуд, ки гуё ин ҷиноятро содир кардааст... Ин пиразан модари он ҷавон аст, ки барои дидани дидори фарзанди худ ин ҷост, ду-се колои кӯҳна мефурӯшад ва ду-се нон мехараду ба дидани фарзандаш ба маҳбас мешитобад. Бо роҳҳои печопечи пурсангу хори биёбон, ки дуртар аз шаҳр аст... Ман ин китоби фарсудаи ғамгинро хондам.
... Ин бонуи зебо, ки канори роҳ меравад, бо зеботарин либос ва олуфтатарин сару сурат шумо мешиносед? Ӯ аз русто аст. Ин ҳам як китобест. Ин арӯсакест, ки бо сад орзуву умед бо муҳаббат оила барпо кард ва бо баҳонаи камбизоатӣ ҳамсараш роҳи Русияро пеш гирифту дигар ҳамсари худро батамом аз ёд бурд. Пас аз ду-се паёмак ба телефон ва арзи муштоқи баъди хомӯшии чандинсола номае навишт шавҳараш, ки: “Интизорам набош, зану фарзанд дорам, шаҳрванди Русия шудам, намеоям, ту ҳам аз пайи бахти худ бош”. Баъд оғоз шуд миннату иллати хушдоман, ки рӯзе кафши арӯси ҷавонро пеши пояш гузошт ва гуфт бирав, дигар киро ва чаро интизорӣ? Духтарак ба хонаи модар баргашт. Ҳама чиз иваз шуда буд: ба ҷои гармии меҳр сардиву бемеҳрӣ, ба ҷои сӯҳбатҳои гуворо хархашаву ҷанг. Чунин арӯсакони хонавайрон дар рустоҳо чи қадар зиёданд.
Ин тифлакро намешиносед? На? Сарнавишти ӯ ҳам китоби хондаи ман аст. Рӯзе аз бинои баландошёна фиғон кашид: "Худро нобуд мекунам, сарозер меравам, безор шудам. Чанд сол аст муваззафи халос кардани ҷангу хархашаҳои беинтиҳои волидайн ҳастам. Ай, Худо, кош интихоби падару модар дар имконам буд, ки падари ғамхору дӯстдору меҳрубон ва модари орому дурандеш барои худ интихоб мекардам ва ин ранҷу озор бароям набуд. Кай ин дашному лату кӯб ба охир мерасад... Оре, падар ошиқ шуд ба духтаре ҳамсоли фарзандаш... ҷуз ёди он духтар чизе дар пеши чашму дунёи дилаш намонда. Дар назараш аҳли оилааш бад менамуданд, кош инҳо набуданду имкон буд издивоҷ бо он парирӯ. Лаънат ба ин гуна “ишқ” . Ман ин китобҳоро бо гиря мехонам ва мазмуну муҳтавои ин китобҳоро фаромӯш намекунам. Ҳар инсон ба назарам як китоби нохондаи мураккаб менамояд.
Арӯсаки зебое, ки чашмони маҳзун дорад, резапайкаре нигоҳаш интишороти гиря аст. Оре имконаш намедиҳанд ба хости худ зиндагӣ кунад... имконаш намедиҳанд бист дақиқа бо худ бошаду андеша кунад. Зиндагӣ чун ҷӯйбор ба тезӣ мегузарад ва ин арӯсак садои зиндагиро намешунавад ва симои ӯро гуё намебинад. Рангҳову фаслҳо иваз мешаванд, ӯ ҳам... Ин нозукниҳолро гӯё модараш барои меҳнати сангин офаридааст. Аз соати чори субҳ то соати яки шаб бе танаффус кор кардан барномаи чандсоатаи корист? Аз ин кори сиёҳ корпартоӣ карда намешавад, инқилобу ошӯб ҳам, зеро натиҷааш хонавайронӣ мешаваду бас. Як ҷумла мегӯянд хоҷагонаш: “Ту барин духтар писарамба садто, ба ҳар тори мӯяш сад духтар”. Оре, фарҳанги оиладории бархе аз оилаҳо шояд ҳанӯз дармонда дар замони ғуломдорист. Аммо зиндагӣ аз ин торикиҳо иборат нест. Зиндагиро худи мо имкони зиёд дорем ба офтобрӯя барем”.
Саҳарбону ин ҷо ба навиштаи худ нукта гузошт ва андеша кард. Магар ин навиштаҳо, ки навиштам мешавад ба аҳли толор нақл кард? На. Бояд аз ин ҳақиқати талх чашм напӯшем. Ҳеҷ як ҳукумату давлат имкон надорад инсонро созад ва тақдири ӯро худовандона тағйир диҳад, ҳамеша нолидан аз ҳукумат нишони заифист, ҳар инсон ҳукумату давлати худ асту давлату ҳукумат муваззафи идора кардани қонуну низом, амният ва оромии кулли ҷомеа аст... Ҳанӯз чашмони Саҳарбону ба хоб гироиш надошт. Андешаҳои ҳамвора ба зеру забари ботини инсоният раҳ меҷӯсту раҳгум мезад. Мегӯем, ки ботини инсонро фаҳмидан душвор аст. На, ботини инсонро аз ҳар калимаву ҳарфи ӯ дарк кардан мумкин. Саҳарбону худро тамошобини сарнавишти инсонҳо медонист. Тамошобине, ки ҳеҷ коре барои ба рӯшанӣ кашидани ин сарнавиштҳоро надошт. Ҳарчанд хеле мехост. Оре, инсон хеле кӯчак асту нотавон дар баробари ин осмонҳои гирдгардон. Ҳатто ҳамин соати деворро наметавонад инсон идора кунад.
Мо дар назди табиат кӯчакем, ҳарчанд метавонем дар як они воҳид табиатро харобу валангор кунем. Мо ки наметавонем як рӯзро дар умри худ биафзоем, аҷиб аст, ки метавонем риштаи умрҳоро, ки Худованд додааст, чун гаронбаҳотарин дороии инсон ба осонӣ гусаста намоем. Дар ботини инсоният торикӣ бештар аз рӯшанист, ба маротиб, чандин баробар бештар. Садҳо яроқ барои куштани ҳам ихтироъ кардаанд инсонҳо, аммо барои хушбахтии ҳамдигар шояд чизе камтар ихтироъ карда бошанд. Шояд имкон дошт илм, ки обҳои шӯри уқёнусҳоро ширин кунад ва бо роҳе ба биёбонҳои хушкида бирасонад, то ризқи башар басандаву расанда бошад. Аммо бештар афкори мо масруфи бадӣ кардан аст... Саҳарбону аз хаёлоти бесуду бесоҳиби худ хаста мешуд ва боз ҳам ба нақли саргузашти инсонҳо - китобҳои хондаву нахондаи рӯзгор машғул мешуд. “Ман нависанда нестам. Ҳанӯз сад хона китоб нахондаам, ки он шарти нависандагист, аммо китобҳои андӯҳноки сарнавишти инсонҳоро ҳамарӯза мехонам...”
Фариштаи НАЗАР,
адиби ҷавон
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед