ҶОМЕА
Якшанбе 22 Декабр 2024 07:06
Чаро касе дар бораи зарарҳои он намеандешад?
Сари ҳар қадам дар маркази навоҳиву шаҳрҳои кишвар нуқтаҳои гуногуни хӯрокҳои тезтайёр (fast food) мавҷуданд ва аз онҳо ҳамарӯза қисми зиёди аҳолӣ истифода мекунанд. Аз сабаби зиёд будани талабот дар пойтахти кишвар чунин марказҳоро сари ҳар қадам вохӯрдан мумкин аст. Табиист, ки фурӯшандаҳо низ даромади хуб доранд. Аз ҳамин сабаб шумори онҳо рӯз аз рӯз зиёд мешавад. Дар ин росто мушкилот дар саломатии аҳолӣ низ дида мешаванд. Як тараф зарарнок будани худи чунин ғизоҳо, аз тарафи дигар риоя нашудани қоидаҳои гигиенӣ аҳолиро бояд нигарон кунад. Вале бе дарназардошти ҳамаи ин мардум бе чуну чаро аз хӯрокҳои сарироҳӣ – тезтайёр истифода мекунанд.
Мутаассифона, беаҳамиятии шаҳрвандон ё ин ки беназоратии масъулин аст, ки қисми зиёди ин гуна нуқтаҳо ба талаботи санитарию гигиенӣ ҷавобгӯ нестанд. Ба назар мерасад, ки тамоми маҳсулоте, ки мо аз ин нуқтаҳо истифода менамоем, дорои сифати паст мебошад. Одитарин қоидаҳои хизматрасонӣ барои нигоҳдошт ва ҳифзи саломатии ҷомеа дар чунин ҷойҳо ба инобат гирифта намешаванд. Дар аксари он рафҳои пур аз қимаву маводҳои гӯштӣ, хӯришу сабзавот ва нонрезаҳоро мушоҳида кардан мумкин аст. Ба ҷуз ин зарфҳои партов пур аз ифлосиҳову атроф пур аз сачоқҳои коғазӣ (салфетка) аст, ки ҳамаи ин боиси рафъи иштиҳо, ҳамзамон хурӯҷу паҳни бемориҳои гуногун шуданаш мумкин. Мутаассифона, ин ҳолати як нуқтаи хӯрокҳои тезтайёр набуда, аксарият ҳамин ҳоли харобро доранд.
Дар баробари ин маҳсулоте, ки барои фурӯш гузошта мешаванд, рӯйпӯш набуда, зери шуои офтоб қарор доранд. Ин вазъ метавонад хӯрокҳоро зуд вайрон намуда, боиси сар задани бемориҳои узвҳои ҳозима гардад. Маҳсулоти дохили хӯрокҳои тезтайёрро, хусусан дар фасли гармо аз куҷо медонем, ки чӣ гуна ворид мешавад ва то чӣ андоза босифатанд. Ё оё касе дидааст, ки дар ҷое аз чунин нуқтаҳо фурӯшандаҳо аз дастпӯшакҳои селофанӣ истифода кунанд? Савдогарон ҳамзамон хӯрокпазон низ мебошанд. Онҳо бо дастҳои олуда аз боқимондаи хӯрокҳои нопухта ба мизоҷон хизмат мерасонанд. Дигар масъалае, ки нигаронкунанда аст, ин дар як равған чанд маротиба пухтани маҳсулот мебошад. Аз рӯи қоидаҳои гигиенӣ дар як равған танҳо як маротиба бояд маҳсулот пухта шавад. Чун дар маротибаи дуввум равған аз худ маводи заҳролуд ҳосил менамояд.
Дар Тоҷикистон барои беҳбудию солимӣ ва таъмини аҳолӣ ба маводи хуби ғизоӣ барнома ва қарору қонунҳои гуногун қабул карда шудааст. Аз ҷумла, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи ҳимояи ҳуқуқи истеъмолкунандагон", Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи бехатарии маҳсулоти хӯрокворӣ”, ташкил додани Шӯрои ҳамоҳангсозӣ оиди бехатарии маҳсулоти хӯрокворӣ ва ғайраҳо барои беҳтар ва таъмин намудани аҳолӣ бо маводи солими ғизоӣ равона шудаанд. Истеъмоли ғизои носолим ба бунияи инсон таъсири манфӣ расонида, ба хуруҷи бемориҳои гуногуни сироятӣ оварда мерасонад. Аз ҷумла, яке аз бемориҳое, ки дар натиҷаи истеъмоли ғизои носолим дар номгӯи бемориҳои узвҳои ҳозима вомехӯрад, ин бемории чарбзеркунии ғайриалкоголии ҷигар мебошад. Сабаби асосии хуруҷи ин беморӣ дар натиҷаи истеъмоли ғизоҳои носолим, аз ҷумла хӯрокҳои тезтайёр, яъне маводҳое, ки ба таври сунъӣ ё зуд тайёр карда шудаанд, ба монанди “Чизбургер”, “Гамбургер”, “Хот-дог”, “Шаурма” ва дигару дигарҳо аст.
Дар ҷомеаи мо кам нафарон дар бораи зарару фоидаи хӯрокҳои зудомодашаванда медонаду доир ба он андеша мекунанд. Дар ҳоле ки риоя накардани меъёри муайяни истеъмол ва дилбастагӣ ба онҳо ҷомеаи ҷаҳониро нигарон кардааст. Тибқи далелҳои оморӣ таркиби хӯрокҳои тезтайёр зиёда аз ҳазор килокалорияро ташкил медиҳад. Миқдори шабонарӯзии таъмини ғизо ба организми инсон бошад, 1500 килокалория аст. Дар давоми рӯз шахс бо истеъмоли як хӯроки тезтайёр қаноат накарда, баъди чанд лаҳза дигар намуди ғизоҳоро низ тановул мекунад. Агар дар маҷмуъ меъёри ғизонокиро барои ин афрод ҳисоб кунем, беш аз 2000 килокалорияро ташкил медиҳад, ки аллакай фишор ба организм ва зарар ба меъда аст. Ба таъкиди табибон истеъмоли хӯрокҳои тезтайёр инсонро ба бемориҳои диабети қанд, фарбеҳӣ, вазни зиёдатӣ, баландшавии фишори хун ва зиёд шудани холестерин дар организм гирифтор мекунад. То имрӯз навад дар сади шаҳрвандони ИМА аз сабаби зиёд истеъмол намудани хӯрокҳои зудомодашаванда ба бемории фарбеҳӣ гирифторанд. Аз рӯи озмоишҳо таркиби “Гамбургер” аз 295 килокалория, 100 грамм “питса” аз 266 килокалория, 10 грамм чарбу, 17 миллиграмм холестерин, 598 миллиграмм натрий, 172 миллиграмм калий, 11 грамм сафедаҳо ва 33 грамм ҳуҷайра иборат аст. “Сендвич” 233 килокалория ва “Хот-дог” 290 килокалория доранд.
Табиб, Саидмуроди Абдураҳмон хӯрдани хӯрокҳои тезтайёрро ба организм зараровар ҳисобида, чунин таъкид мекунад: “Дар айни ҳол заминаи асосии бемориҳои фишорбаландӣ, узвҳои ҳозима, диабети қанд ва фарбеҳӣ истеъмоли зиёди хӯрокҳои тезтайёр мебошад. Барои пешгирии ин бемориҳо, ки хосияти музминшавӣ доранд, мо бояд тарзи дурусти истифодаи ин гуна хӯрокҳоро риоя намоем. Тарзи истифодаи дуруст бошад, ин дар вақтҳои муайяншуда истеъмол намудани хӯрок мебошад, ки мутаассифона дар аксар маврид ҳангоми истеъмоли хӯрокҳои тезтайёр ин меъёр вайрон мегардад”.
Зиёданд онҳое, ки бо баҳонаи вақти каму кори зиёд барои тановули хӯрокҳои солим бетаваҷҷуҳӣ зоҳир мекунанд. Аз ҳамин сабаб истеъмоли хӯрокҳои зудомодашвандаро барояшон қулай медонанд. Табиб Уғулой Аминова чунин ибрози назар намуд, ки мутаассифона кӯдакони мо, ки дар боғчаву мактаб ва донишгоҳҳо таҳсил мекунанд, дар танаффусҳо аз хӯрокҳои тезтайёр истифода мекунанд ва ба саломатии худ зарар мерасонанд: “Хӯрокҳои зудтайёршаванда дар таркибашон моддаҳои химиявии карбогидрадҳову чарбуҳои тағйирёфтаи зараррасони зиёд доранд, ки ба саломатии кӯдакону наврасон бехатар нестанд. Ҳамчунин барои занони ҳомила низ ин намуди ғизоҳо хеле зарароваранд”.
Ба андешаи сироятшинос Сабзпарӣ Мирмадова бошад, омилҳои сар задани бемориҳои сироятӣ дар истифодаи нодуруст ва истеъмоли баъзе ғизоҳо мебошад. Бахусус истифодаи хӯрокҳои сарироҳӣ, ки аксарият ба талаботҳои гигиению санитарӣ ҷавобгӯ нестанд.
Гулчеҳра, як сокини шаҳри Душанбе чунин зикр кард, ки ман тамоман аз марказҳои тезтайёр ва маҳсулоти зудомодашаванда харидорӣ наменамоям ва фарзандонамро низ намегузорам, ки аз онҳо истифода кунанд: “Тарзи омода ва пешкаш кардани хӯрокҳои сарироҳӣ бароям тамоман писанд нест. Ҳоло тобистон асту ҳаво хеле гарм, аз як тараф офтоб ва аз тарафи дигар маҳсулотҳо, аз қабили хӯриш, майонез, кетчуп ва дигар маҳсулоте, ки истифода мебаранд, бе сарпӯш нигоҳдорӣ мешаванд. Касе аҳамият намедиҳад. На масъулин, на харидорон".
Донишҷӯ, Иброҳим Назаров бошад, чунин андеша дорад: “Ҳолатҳое мешавад, ки мо аз маҷбурӣ аз чунин нуқтаҳо хӯрок мехӯрем. Нуқтаҳои хубу тоза низ ҳастанд. Мо худ медонем, ба кадом нуқтаҳо равем ва аз кадом маҳсулот харидорӣ намоем. Вале гуфта метавонам, ки на ҳама марказҳои тезтайёр ба талабот ҷавобгӯянд".
Саломатӣ боигариест, ки дар бозор фурӯхта намешавад ва қиммати онро ба чизе баробар карда наметавон. Бояд ҳамеша аз он воқиф бошем, ки чиро истеъмол менамоем ва он то кадом андоза барои мо муфид буда метавонад. Мутаассифона, аксарияти фурӯшандагони ин гуна маҳсулот ба таъбири “Обро лой куну моҳиро дор” кор карда, заррае дар фикри солимии аҳолӣ нестанд ва танҳо ғами ҷайби худро мехӯранду бас. Шояд тановули як бурида аз чунин ғизоҳо моро солҳо мубталои беморие кунад. Шояд сифати пасти чунин ғизоҳо чандин сол моро баҳри табобат саргардон кунад. Шояд аз барои лаззати якдафъаина лаззати ҳамешагиро аз даст диҳем. Барои ҳамин месазад, ки аз куҷо чӣ хӯрданамонро донем. Месазад, ки ба шакли хизматрасонӣ аҳамият диҳем. Месазад, ки аз фурӯшандаҳо ғизои тозаву навро талаб кунем. Месазад, ки дар ҳолати ҷавобгӯ набудани хӯрокҳои сарироҳӣ ба ниҳодҳои марбута шикоят кунем. Месазад, ки дар идораи нафси худ сайъ кунем ва то ҳадди имкон кӯшиш кунем, ки аз хӯрдани хӯрокҳои тезтайёр даст кашем. Месазад, ки худ ғами саломатии худро хӯрем, дар акси ҳол касе дар фикри мо, чун худи мо буда наметавонад.
Хуршед МАВЛОНОВ, “ҶТ”,
Акобир ШАРИФОВ,
Саҳоба ШАРИПОВА,
волонтёрони “ҶТ”
Сари ҳар қадам дар маркази навоҳиву шаҳрҳои кишвар нуқтаҳои гуногуни хӯрокҳои тезтайёр (fast food) мавҷуданд ва аз онҳо ҳамарӯза қисми зиёди аҳолӣ истифода мекунанд. Аз сабаби зиёд будани талабот дар пойтахти кишвар чунин марказҳоро сари ҳар қадам вохӯрдан мумкин аст. Табиист, ки фурӯшандаҳо низ даромади хуб доранд. Аз ҳамин сабаб шумори онҳо рӯз аз рӯз зиёд мешавад. Дар ин росто мушкилот дар саломатии аҳолӣ низ дида мешаванд. Як тараф зарарнок будани худи чунин ғизоҳо, аз тарафи дигар риоя нашудани қоидаҳои гигиенӣ аҳолиро бояд нигарон кунад. Вале бе дарназардошти ҳамаи ин мардум бе чуну чаро аз хӯрокҳои сарироҳӣ – тезтайёр истифода мекунанд.
Мутаассифона, беаҳамиятии шаҳрвандон ё ин ки беназоратии масъулин аст, ки қисми зиёди ин гуна нуқтаҳо ба талаботи санитарию гигиенӣ ҷавобгӯ нестанд. Ба назар мерасад, ки тамоми маҳсулоте, ки мо аз ин нуқтаҳо истифода менамоем, дорои сифати паст мебошад. Одитарин қоидаҳои хизматрасонӣ барои нигоҳдошт ва ҳифзи саломатии ҷомеа дар чунин ҷойҳо ба инобат гирифта намешаванд. Дар аксари он рафҳои пур аз қимаву маводҳои гӯштӣ, хӯришу сабзавот ва нонрезаҳоро мушоҳида кардан мумкин аст. Ба ҷуз ин зарфҳои партов пур аз ифлосиҳову атроф пур аз сачоқҳои коғазӣ (салфетка) аст, ки ҳамаи ин боиси рафъи иштиҳо, ҳамзамон хурӯҷу паҳни бемориҳои гуногун шуданаш мумкин. Мутаассифона, ин ҳолати як нуқтаи хӯрокҳои тезтайёр набуда, аксарият ҳамин ҳоли харобро доранд.
Дар баробари ин маҳсулоте, ки барои фурӯш гузошта мешаванд, рӯйпӯш набуда, зери шуои офтоб қарор доранд. Ин вазъ метавонад хӯрокҳоро зуд вайрон намуда, боиси сар задани бемориҳои узвҳои ҳозима гардад. Маҳсулоти дохили хӯрокҳои тезтайёрро, хусусан дар фасли гармо аз куҷо медонем, ки чӣ гуна ворид мешавад ва то чӣ андоза босифатанд. Ё оё касе дидааст, ки дар ҷое аз чунин нуқтаҳо фурӯшандаҳо аз дастпӯшакҳои селофанӣ истифода кунанд? Савдогарон ҳамзамон хӯрокпазон низ мебошанд. Онҳо бо дастҳои олуда аз боқимондаи хӯрокҳои нопухта ба мизоҷон хизмат мерасонанд. Дигар масъалае, ки нигаронкунанда аст, ин дар як равған чанд маротиба пухтани маҳсулот мебошад. Аз рӯи қоидаҳои гигиенӣ дар як равған танҳо як маротиба бояд маҳсулот пухта шавад. Чун дар маротибаи дуввум равған аз худ маводи заҳролуд ҳосил менамояд.
Дар Тоҷикистон барои беҳбудию солимӣ ва таъмини аҳолӣ ба маводи хуби ғизоӣ барнома ва қарору қонунҳои гуногун қабул карда шудааст. Аз ҷумла, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи ҳимояи ҳуқуқи истеъмолкунандагон", Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи бехатарии маҳсулоти хӯрокворӣ”, ташкил додани Шӯрои ҳамоҳангсозӣ оиди бехатарии маҳсулоти хӯрокворӣ ва ғайраҳо барои беҳтар ва таъмин намудани аҳолӣ бо маводи солими ғизоӣ равона шудаанд. Истеъмоли ғизои носолим ба бунияи инсон таъсири манфӣ расонида, ба хуруҷи бемориҳои гуногуни сироятӣ оварда мерасонад. Аз ҷумла, яке аз бемориҳое, ки дар натиҷаи истеъмоли ғизои носолим дар номгӯи бемориҳои узвҳои ҳозима вомехӯрад, ин бемории чарбзеркунии ғайриалкоголии ҷигар мебошад. Сабаби асосии хуруҷи ин беморӣ дар натиҷаи истеъмоли ғизоҳои носолим, аз ҷумла хӯрокҳои тезтайёр, яъне маводҳое, ки ба таври сунъӣ ё зуд тайёр карда шудаанд, ба монанди “Чизбургер”, “Гамбургер”, “Хот-дог”, “Шаурма” ва дигару дигарҳо аст.
Дар ҷомеаи мо кам нафарон дар бораи зарару фоидаи хӯрокҳои зудомодашаванда медонаду доир ба он андеша мекунанд. Дар ҳоле ки риоя накардани меъёри муайяни истеъмол ва дилбастагӣ ба онҳо ҷомеаи ҷаҳониро нигарон кардааст. Тибқи далелҳои оморӣ таркиби хӯрокҳои тезтайёр зиёда аз ҳазор килокалорияро ташкил медиҳад. Миқдори шабонарӯзии таъмини ғизо ба организми инсон бошад, 1500 килокалория аст. Дар давоми рӯз шахс бо истеъмоли як хӯроки тезтайёр қаноат накарда, баъди чанд лаҳза дигар намуди ғизоҳоро низ тановул мекунад. Агар дар маҷмуъ меъёри ғизонокиро барои ин афрод ҳисоб кунем, беш аз 2000 килокалорияро ташкил медиҳад, ки аллакай фишор ба организм ва зарар ба меъда аст. Ба таъкиди табибон истеъмоли хӯрокҳои тезтайёр инсонро ба бемориҳои диабети қанд, фарбеҳӣ, вазни зиёдатӣ, баландшавии фишори хун ва зиёд шудани холестерин дар организм гирифтор мекунад. То имрӯз навад дар сади шаҳрвандони ИМА аз сабаби зиёд истеъмол намудани хӯрокҳои зудомодашаванда ба бемории фарбеҳӣ гирифторанд. Аз рӯи озмоишҳо таркиби “Гамбургер” аз 295 килокалория, 100 грамм “питса” аз 266 килокалория, 10 грамм чарбу, 17 миллиграмм холестерин, 598 миллиграмм натрий, 172 миллиграмм калий, 11 грамм сафедаҳо ва 33 грамм ҳуҷайра иборат аст. “Сендвич” 233 килокалория ва “Хот-дог” 290 килокалория доранд.
Табиб, Саидмуроди Абдураҳмон хӯрдани хӯрокҳои тезтайёрро ба организм зараровар ҳисобида, чунин таъкид мекунад: “Дар айни ҳол заминаи асосии бемориҳои фишорбаландӣ, узвҳои ҳозима, диабети қанд ва фарбеҳӣ истеъмоли зиёди хӯрокҳои тезтайёр мебошад. Барои пешгирии ин бемориҳо, ки хосияти музминшавӣ доранд, мо бояд тарзи дурусти истифодаи ин гуна хӯрокҳоро риоя намоем. Тарзи истифодаи дуруст бошад, ин дар вақтҳои муайяншуда истеъмол намудани хӯрок мебошад, ки мутаассифона дар аксар маврид ҳангоми истеъмоли хӯрокҳои тезтайёр ин меъёр вайрон мегардад”.
Зиёданд онҳое, ки бо баҳонаи вақти каму кори зиёд барои тановули хӯрокҳои солим бетаваҷҷуҳӣ зоҳир мекунанд. Аз ҳамин сабаб истеъмоли хӯрокҳои зудомодашвандаро барояшон қулай медонанд. Табиб Уғулой Аминова чунин ибрози назар намуд, ки мутаассифона кӯдакони мо, ки дар боғчаву мактаб ва донишгоҳҳо таҳсил мекунанд, дар танаффусҳо аз хӯрокҳои тезтайёр истифода мекунанд ва ба саломатии худ зарар мерасонанд: “Хӯрокҳои зудтайёршаванда дар таркибашон моддаҳои химиявии карбогидрадҳову чарбуҳои тағйирёфтаи зараррасони зиёд доранд, ки ба саломатии кӯдакону наврасон бехатар нестанд. Ҳамчунин барои занони ҳомила низ ин намуди ғизоҳо хеле зарароваранд”.
Ба андешаи сироятшинос Сабзпарӣ Мирмадова бошад, омилҳои сар задани бемориҳои сироятӣ дар истифодаи нодуруст ва истеъмоли баъзе ғизоҳо мебошад. Бахусус истифодаи хӯрокҳои сарироҳӣ, ки аксарият ба талаботҳои гигиению санитарӣ ҷавобгӯ нестанд.
Гулчеҳра, як сокини шаҳри Душанбе чунин зикр кард, ки ман тамоман аз марказҳои тезтайёр ва маҳсулоти зудомодашаванда харидорӣ наменамоям ва фарзандонамро низ намегузорам, ки аз онҳо истифода кунанд: “Тарзи омода ва пешкаш кардани хӯрокҳои сарироҳӣ бароям тамоман писанд нест. Ҳоло тобистон асту ҳаво хеле гарм, аз як тараф офтоб ва аз тарафи дигар маҳсулотҳо, аз қабили хӯриш, майонез, кетчуп ва дигар маҳсулоте, ки истифода мебаранд, бе сарпӯш нигоҳдорӣ мешаванд. Касе аҳамият намедиҳад. На масъулин, на харидорон".
Донишҷӯ, Иброҳим Назаров бошад, чунин андеша дорад: “Ҳолатҳое мешавад, ки мо аз маҷбурӣ аз чунин нуқтаҳо хӯрок мехӯрем. Нуқтаҳои хубу тоза низ ҳастанд. Мо худ медонем, ба кадом нуқтаҳо равем ва аз кадом маҳсулот харидорӣ намоем. Вале гуфта метавонам, ки на ҳама марказҳои тезтайёр ба талабот ҷавобгӯянд".
Саломатӣ боигариест, ки дар бозор фурӯхта намешавад ва қиммати онро ба чизе баробар карда наметавон. Бояд ҳамеша аз он воқиф бошем, ки чиро истеъмол менамоем ва он то кадом андоза барои мо муфид буда метавонад. Мутаассифона, аксарияти фурӯшандагони ин гуна маҳсулот ба таъбири “Обро лой куну моҳиро дор” кор карда, заррае дар фикри солимии аҳолӣ нестанд ва танҳо ғами ҷайби худро мехӯранду бас. Шояд тановули як бурида аз чунин ғизоҳо моро солҳо мубталои беморие кунад. Шояд сифати пасти чунин ғизоҳо чандин сол моро баҳри табобат саргардон кунад. Шояд аз барои лаззати якдафъаина лаззати ҳамешагиро аз даст диҳем. Барои ҳамин месазад, ки аз куҷо чӣ хӯрданамонро донем. Месазад, ки ба шакли хизматрасонӣ аҳамият диҳем. Месазад, ки аз фурӯшандаҳо ғизои тозаву навро талаб кунем. Месазад, ки дар ҳолати ҷавобгӯ набудани хӯрокҳои сарироҳӣ ба ниҳодҳои марбута шикоят кунем. Месазад, ки дар идораи нафси худ сайъ кунем ва то ҳадди имкон кӯшиш кунем, ки аз хӯрдани хӯрокҳои тезтайёр даст кашем. Месазад, ки худ ғами саломатии худро хӯрем, дар акси ҳол касе дар фикри мо, чун худи мо буда наметавонад.
Хуршед МАВЛОНОВ, “ҶТ”,
Акобир ШАРИФОВ,
Саҳоба ШАРИПОВА,
волонтёрони “ҶТ”
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед