Ба ақидаи коршиносон дар Тоҷикистон фарҳанги истироҳат ташаккул наёфтаастФасли тобистон айёми фароғату истироҳат аст ва аксари одамон дар ин мавсим ба рухсатии меҳнатӣ мебароянд. Дар ин фасли сол хонандагону донишҷӯён ҳам ба таътил мебароянд. Вале дар ҷомеаи мо айёми таътил чӣ гуна сипарӣ мешавад ва истироҳати шаҳрвандон чӣ навъ мегузарад? Зеро дар кишварҳои рӯ ба тараққӣ мардум, махсусан, мардуми фарҳангӣ, онҳое, ки ба корҳои илмӣ машғуланд, тобистонро фасли истироҳат ва мусофират медонанд. Бо оғози фасли тобистон нақшаҳои истироҳатӣ ва сафарии худро барномарезӣ мекунанд. Онҳое, ки тавони молиашон хуб аст, ҳатман ба ягон кишвари дигар барои истироҳат ва саёҳат мераванд, аммо онҳое, ки тавони молиашон пасттар аст, ҳатман ба сафарҳои дохилӣ мебароянд. Онҳо ҳадди ақал як моҳи тобистон ба истироҳат ва тарбияти зеҳни худ мепардозанд.

Дар Тоҷикистон чунин имкониятҳо магар вуҷуд дорад? Бештари аспирантон, донишҷӯён, хонандагони мактаб ва кормандони сохторҳои давлатӣ ба ҷойи истироҳат ба маҳалли зисти худ рафта, гандумдаравӣ ва ё ба кори сохтмон машғул мешаванд. Аксари онҳо барои фасли зимистон коҳу алафу ҳезум ҷамъ ва захира мекунанд. Албатта, ба истиснои шаҳрнишинон. Вале онҳо низ вақти худро бо корҳои дигар мегузаронанд, фоизи ками онҳо барои истироҳат ба хориҷа мераванд. Ҳамаи ин ифодагари он аст, ки фарҳанги истироҳат дар ҷомеаи мо ҳануз дуруст ташаккул наёфтааст. Имрӯзҳо мардуми мо хеле кам ба истироҳатгоҳҳо мераванд ва ба саломатии худ камтар аҳамият медиҳанд.

Ҷомеашинос, Мавҷуда Камолова мегӯяд, дар ҷомеаи мо истироҳат тафриқабандӣ шудааст. Яъне он ба истироҳати кормандони корхонаҳои давлативу ғайридавлатӣ ҷудо мешавад. Дар Тоҷикистон 20 фоизи ташкилотҳо давлатӣ, боқимонда хусусӣ, инфиродӣ ва коллективӣ мебошанд, ки дар ин гуна ташкилотҳо истироҳат ба тобеин, яъне коргар камтар дода мешавад, гарчанде Кодекси меҳнати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳама баробар дахл дорад. Корхонаҳои худхизматрасон имкони коргари сазоворро ба истироҳат равон карданро шояд надошта бошанд. Вале дар ташкилотҳои давлатӣ ба назар мерасад, ки коргарон аз ҳаққи рафтан ба истироҳату осоишгоҳҳо бархурдоранд. Барои рафтан ба фароғатгоҳҳо ё ин ки марказҳои табобатӣ, мисли санатория 20-30 фоиз маблағ аз тарафи коргар дода мешавад ва боқимонда аз тарафи ҳамон корхона, ки ин ҳам яке аз воситаҳои ҳавасмандкунист. Аммо шумораи чунин одамон дар ҷомеа аққалиятро ташкил медиҳад.

Дар давлатҳои капиталистӣ барои табақаи болоӣ ҷойҳои махсуси фароғатию истироҳатӣ мавҷуд аст ва шахсони мансабдор ба он ҷо барои истироҳат мераванд. Барои табақаи миёна ва поёнӣ ҳам чунин ҷойҳо сохта шудааст. Дар ҷомеаи мо бошад, мутаассифона қишрҳои иҷтимоӣ ба назар гирифта намешавад. Чунин амал метавонад шахси камбизоатро ба стресс биорад ва худашро дар ҷомеа бегона ҳис кунад. Масалан, ноҳияи Варзоб як макони оддии истироҳатӣ дар кишвар мебошад. Лекин мутаассифона он ҷо барои истироҳат ба ҳама қишри ҷомеа қобили қабул нест. Муаалиме, ки 700 сомонӣ маош мегирад, ба Варзоб рафта истироҳат карда метавонад? Албатта, не, чунки истироҳат дар он ҷо бениҳоят гарон аст. Аммо дар хориҷа як бинои истироҳатӣ барои қишри миёна ва як истироҳатгоҳ барои қишри болоии ҷомеа сохта мешавад, то ки ҳар ду табақа истироҳат кунанд ва хастагиашонро рафъ намоянд. Дар кишвари мо на сармоягузорон инро ба назар мегиранду на дигарон. Барои ҳамин, имрӯз шумораи истироҳаткунандагон дар мо хеле каманд. Агар ин мушкилот бартараф шавад, бовар дорам, ки мардум бо майли тамом ба истироҳат мераванд...”

Ба ақидаи ҷомеашинос аз байн рафтани фарҳанги истироҳат дар ҷомеа низ як омили чандон дуруст шакл нагирифтани истироҳат аст. Истироҳат ҳам як ҷузъи фарҳанг аст. Бояд ниҳодҳои фарҳангӣ мисли дигар кишварҳо ба ин масъала таваҷҷуҳ намоянд. Аз рӯйи мушоҳидаҳо оилаҳое ба назар мерасанд, ки бо вуҷуди доштани вазъи хуби иҷтимоӣ ва иқтисодӣ ба истироҳат намераванд. Ин аз он шаҳодат медиҳад, ки ин амал барои онҳо бегона аст.

Дар Тоҷикистон ба назар мерасад, ки танҳо барои 10 ё 15 фоизи аҳолӣ, тобистон фасли истироҳат аст. Барои боқимонда тобистон фасли кор ва ҷустуҷӯи ризқу рӯзист. Мардуми кишоварз дар ин фасл бештар ба ҷамъоварии ҳосил машғул мешаванд. Муҳоҷирон дар Русия кор мекунанд. Истироҳат ҳамон вақте мешавад, ки одам камбудии зиёд надошта бошад. Аз рӯи принсипҳои зиндагии мо мавсими истироҳат фасли зимистон аст, ки аксари мардум дар ин фасл корҳои саҳроӣ надоранд.

Абдураззоқ Ризоев, мудири шуъбаи ҳифзи ҳуқуқ, манфиатҳои иҷтимоӣ-иқтисодии Иттифоқҳои касабаи мустақили Тоҷикистон вобаста ба истироҳати кормандон чунин ибрози андеша кард: “Оид ба истироҳати кормандон ва аҳлу оилаи онҳо, қарор таҳти рақами 648 аз 2-юми ноябри соли 2015 “Дар бораи хараҷоти маблағҳои суғуртаи давлатии иҷтимоӣ, барои табобати санаторию курортӣ, ташкили истироҳати кормандон ва аъзои оилаи онҳо, таъмини ғизоҳои парҳезӣ ва дигар чорабиниҳои беҳдошти пешгирикунанда барои соли 2016” қабул гардидааст. Дар он зикр мешавад, ки он маблағҳои 1,4 фоизае, ки аз ҳисоби андозҳои иҷтимоӣ муқаррар мегарданд, корхона дар асоси таъсис ё ташкили дуруст ва ҷобаҷогузории маблағҳо аз тарафи иттифоқҳои касаба ба кормандон, хусусан, мӯҳтоҷон ҳар сол медиҳад. Агар инро ба назар гирем, ҳар сол дар ҷумҳурӣ як миқдори ками аъзои иттифоқи касаба ё ин ки кормандон ба истроҳат фаро гирифта мешаванд. Зеро маблағҳои суғуртаи иҷтимоии 1,4-фоиза ниҳоят кам аст ва мо наметавонем ҳама онҳоеро, ки хоҳиши истироҳат кардан доранд, бо роҳхатҳои имтиёзноки истироҳатӣ таъмин намоем. Дигар ин ки миқдори маблағҳое, ки аз тарафи корхонаҳо ва кумитаҳо барои истироҳати кормандон гузаронида мешавад, то моҳи ноябр истифода бурда мешаванд. Баъзе аз иттифоқҳои корхонаҳову кумитаҳо ва вазоратҳо 1,4 фоизи ҳифзи иҷтимоӣ андози худро дертар, моҳи декабр ба мо мегузаронанд, ки дигар истифода бурда намешавад. Мо маблағи онҳоро ба фонди ҳифзи иҷтимоӣ баргардонида медиҳем ва кормандони онҳо аз роҳхат маҳрум мемонанд. Мақсад аз ибрози ин ақида дар он аст, ки иттифоқҳои касаба бояд ҳамаи он маблағҳо, ки аз ҳисоби ҳифзи иҷтимоӣ ҷудо карда мешаванд, сари вақт ба мо ирсол намоянд”.

Номбурда аз он изҳори норозигӣ кард, ки имрӯз яке аз мушкилоти асоси истироҳати шаҳрвандон дар он аст, ки маблағи 1,4-фоиза андози ҳифзи иҷтимоӣ ба нархи роҳхатҳое, ки ба санаторияҳо ва истироҳатгоҳҳо муайян шудааст, мувофиқат намекунад. Нархи роҳхатҳо бениҳоят гарон аст. Бештари корхонаҳо наметавонанд, ки дар як сол барои аъзои иттифоқи касаба ё корманди худ якто роҳхат харидорӣ намоянд. Баландшавии нархи роҳхатҳои санаторияву истироҳатгоҳҳо вобаста ба баландшавии нархи бозор аст, чунки аксари онҳо маҳсулоти ғизоиро аз бозорҳо мехаранд. Аз ҳамин лиҳоз аз Ҳукумати Тоҷикистон ва дигар сохторҳои марбута хоҳиш карда мешавад, ки барои ба як маром ва ба як танзим даровардани нархҳои истироҳатгоҳҳо ва санаторияҳо чора андешанд. Зеро ҳама истироҳатгоҳҳову санаторияҳо, ки дар Тоҷикистон ҳастанд, табобаташон қариб якранг аст, аммо нархашон гуногун.

Дар ҳақиқат мардуми тоҷик на он қадар пули бисёр дорад, ки тавонад истироҳат бикунад. Ҳастанд нафарон, оилаҳое, ки ҳар сол барои истироҳат ба хориҷа мераванд ва ё дар ҷойҳои махсуси истироҳатии Тоҷикистон тобистонро мегузаронанд. Аммо афсус, шумораи ин нафарон кам аст ва асосан сокинони шаҳри Душанбе ва ё шаҳрҳои калони кишвар мебошанд. Лекин аксар мардуми шаҳру ноҳияҳои дурдаст аз ин неъмат маҳруманд.

Нурулло Раҳимов, роҳбари ширкати сайёҳии “Зигана тур” вобаста ба саёҳат рафтани шаҳрвандони кишвар ба хориҷа қайд кард, ки нисбат ба соли 2014 таваҷҷуҳи шаҳрвандони кишвар барои истироҳат ва саёҳати берун аз кишвар бениҳоят кам гаштааст. Сабаб бӯҳрони молиявӣ мебошад. “Имрӯз ба ширкати мо бештар шахсони сарватманд ва тоҷирон барои рафтан ба хориҷи кишвар муроҷиат мекунанд, аммо хеле кам. Кормандони корхонаҳои давлатӣ ва шаҳрвандони сатҳи зиндагиашон миёна хеле каманд Аён аст, ки бо маоши 800-1000 сомонӣ, ки ба пешбурди рӯзгор базӯр мерасад, намешавад рафта дар хориҷи кишвар, ба мисли Дубай, Миср, Туркия истироҳат намуд. Аз кам гаштани муштариён бархе аз ширкатҳои туристӣ кори худро қатъ карда истодаанд. Ширкати мо бошад, ин мушкилиро дида, рӯ ба қабули шаҳрвандони хориҷӣ ба Тоҷикистон овардааст. Мо агар зиёдтар хориҷиёнро дар кишвар қабул намоем, ин хубтару қулайтар аст. Бо ин роҳ мо хараҷоти худро пӯшонида метавонем”, - афзуд роҳбари ширкати “Зигана тур”.    

Нуралӣ Ҷумъабоев, донишҷӯи ДМТ, вобаста ба ин масъала чунин гуфт: “Ман 13-уми июн имтиҳони охирини худро супорида, сипас ба деҳа меравам. Дар саҳро ба алафдаравӣ машғул мешавам. Дигар корҳои хоҷагидориро низ анҷом медиҳам. Барои аксари донишҷӯёни тоҷик, ки аз деҳаанд, ягон фасли сол истироҳат вуҷуд надорад”.

Бояд гуфт, ки солҳои охир Ҳукумати ҷумҳурӣ бештар таваҷҷуҳ ба насли наврасу кӯдакон дода истодааст. Соли ҷорӣ барои истироҳати кӯдакону наврасон дар ҷумҳурӣ 3 ҳазору 837 лагеру мавзеъҳои истироҳатӣ ташкил карда шудааст. Дар онҳо 318 ҳазору 373 нафар хонанда, хусусан кӯдакони ятиму бепарастор, аз оилаҳои камбизоат, кӯдакони лаёқатманд, ки қобилияти фавқулодда дошта, бо баҳои хубу аъло таҳсил кардаанд ба истироҳати солимгардонӣ фаро гирифта мешавад. Лагерҳо дар ду-се баст фаъолият хоҳанд кард.  

Коршиносон бар он назаранд, ки донишҷӯ ва ё коргарон, ки тамоми сол машғули таҳсил ва фаъолият ҳастанд, бояд истироҳат кунанд, то қувваҳои зеҳнии масрафкардаашонро бозёбанд ва барои минбаъда омода шаванд. Равоншиносон бар он ақидаанд, ки фишорҳои зиёд ва беаҳамиятӣ яке аз сабабҳои пайдоиш ва зиёд шудани бемориҳои равонӣ аст. Барои ҳамин, таътили тобистонаро ба гунае бигзаронед, ки ҳам ҷисматон ва ҳам зеҳну равонатон истироҳати кофӣ дошта бошад.