ҶОМЕА
Ҷумъа 26 Апрел 2024 01:35
Чанд соли ахир аст, ки дар кишвари мо филмҳои туркӣ ба забони тоҷикӣ тарҷумаву дубляж карда мешаванд. Аммо мутаассифона, то ба ҳол тарҷумаву дубляжи он силсилафилмҳо ба як чаҳорчӯбаи дуруст надаромадааст. Тибқи мушоҳида дубляжҳо тавре сурат мегиранд, ки на ба меъёрҳои забон ҷавобгӯянду на ҷанбаи хуби тарбиявӣ доранд. Кадом мақомот бояд тарҷумаву дубляжи ин силсилафилмҳоро назорат намояд? Ва бо чунин тарҷумаи пасти филмҳо мо ба куҷо равонем? Инҳо суолҳоест, ки агар ҳалли худро наёбанд, моро торикистони маънавие дар ҳоли пешвозгирист.
Агар мо ба ин гуна силсилафилмҳо назар афканем, мебинем, ки ба ғайр аз даромад ба ҷайби шахсони манфиатхоҳ дигар суде ба миллат нест. Инро мо зимни таҳлили филми туркие бо номи “Аруси замонавӣ”, кушоду равшан мушоҳида намудем. Чуноне ба назар мерасад, ин филм бо як қабеҳгуфторӣ ва дур аз забони адабии гуфтугӯӣ тарҷума шуда, тамошобин ба ғайр аз зарари маънавӣ, дигар чизе ба худ намегирад. Мо чанде аз суханҳои қабеҳи ин филмро маъзаратхоҳона барои исбот ва чун далели раднопазир ин ҷо ёдовар мешавем. Масалан, дар дақиқаи 13-уми қисми якуми ин филм падар духтарашро мегӯяд: “Т кҷо ита саростима рафтестаи паданаҳлат” ва боз дар ҳамин қисми якум дар дақиқаи 25-ум писаре ба назди маъшуқааш омада, мегӯяд: “Хай бра я коса ҷирғот биёр бзанем, бад яки хоҳишт боша оғл медроем, як ду саволак дорм мепрсмт”.
Ин гуна гуфторҳои бемаъниву бемантиқ дар силсилафилми мазкур на як ё ду маротиба, балки хеле зиёд ба назар мерасад. Ин танҳо қатрае аз қисми якум аст. Дар қисми дуюми филми мазкур ҳам чунин дағалгуфториҳо кам нестанд. Дар дақиқаи 3-юми филми зикргардида, ин гуна дағалгуфторӣ ва суханҳои бемаъниву ғайриахлоқӣ зиёд ба назар мерасад. Мисол духтаре ҷойе мегӯяд: “Ай Ҷамолҷон иҷозат мети тувалет брам”. Ва ё ҷойи дигар дар ҳамин қисми филм гуфта мешавад, ки “Онаҳаки тра ов бара”, “Ту ҷавони зебо писари Ҳусни Ҷамоли лаънатӣ”.
Оид ба он ки силсилафилмҳои мазкурро кӣ назорат мекунад, мо бо якчанд мақомоти давлатӣ дар тамос шудем. Вале ҳар яки онҳо назорати ин силсилафилмҳоро ба дигаре ҳавола доданд. Вазорати фарҳанг мегӯяд, “мо бо театр кор дорем”, “Тоҷикфилм” бошад, “Мо ба филмҳои миллӣ сару кор дорем” мегӯяд ва боз Кумитаи забон ва истилоҳот дар ҷавоби саволамон гуфт, ки “мо ба номгузории мағозаҳо кор дорем”. Аҷаб, барои назорати чунин филмҳо пас кӣ ва ё чӣ масъул аст?!
Зулфониён Раҳим, сардори шуъбаи танзими истилоҳоти Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар суҳбат бо мо гуфт: “Мо соли 2019, 17-18 ташкилоту муассисаҳое, ки ба таҳияву тарҷумаи филмҳо сару кор мегиранд, корҳои фаҳмондадиҳиву семинарҳои омӯзишӣ гузаронидем. Масалан, дар студияи “Ҳамсадо”, “Дарвозфилм” ва дигар студияҳо мо гуфтем, ки ҳар чизеро вобаста ба тарҷумаву дублияжи филмҳо сарфаҳм намераванд, аз мо пурсанд ва мо ба таври ройгон ба онҳо кӯмак мерасонем. Аммо ин кор чуноне мушоҳида мешавад, то ба ҳол роҳи ҳалли худро наёфта истодааст. Мо якчанд филмҳоро дидем ва таҳлил ҳам карда баромадем, худи як силсилафилми “Муллои замонавӣ” бо як забони махлут, ки дар шаъни забони ноби тоҷикӣ истинод меорад, тарҷума шудааст. Рӯйрост гуфтан лозим, ки онҳо, яъне студияҳое, ки ба ин корҳо машғуланд, танҳо зери шиори “обро лой кунаму моҳи дорам” кор мекунанд. Яъне ба он хотир тарҷумаи ин филмҳоро ба роҳ мемонанд, ки ҳамон филмашон ба савдо раваду бозори сармоягузорияшон тасфад ва дигар барои онҳо муҳим нест, ки зарба ба забон ё маънавиёти мо задаистодаанд”.
Аммо роҷеъ ба он ки ин ниҳоди давлатӣ дар ин самт чи кореро анҷом додааст, танҳо гуфтанд, ки дар навбати аввал як гурӯҳи корӣ таъсис дода, ба хотири бори аввал назорат карданашон гузашт карда, нахостанд, ки студияҳо дилшикаста шаванд. Вале ин ҳамаро студияҳо нодида гирифта, аз пештара дида, бештар ба дағалгуфторӣ ва поймол кардани фарҳангу арзишҳои миллӣ, инчунин эҳтиром нагузоштани забони тоҷикӣ пардохтанд.
- Бисёр таассуф мехӯрем, ки чаро мақомоти дахлдор ба ин чиз хунукназарона рафтор мекунанд. Онҳо вазифадоранд, ин масъалаҳоро дар мақомоти худ, дар идораи худ ҷиддӣ ба роҳ монанд. Дур намеравем, Кумитаи телевизион ва радио як сохтор бо номи “Бозрасии давлатии назорат дар соҳаи телевизион ва радиошунавонӣ” дорад, бояд онҳо низ назорат кунанд. Танҳо як Кумитаи забон наметавонад, ин ҳамаро назорат кунад ва барои ин як академияи калоне лозим аст. Бубинед, ки ин бозрасиро масъалаи аввалинаш ошкор кардани филмҳое, ки иҷозатнома надоранд, ё ин ки аз пеши худ филмҳоро аз куҷое хоҳанд, бе ягон мувофиқа бо забони тоҷикӣ паҳн мекунанд. Онҳо бояд инҳоро ошкор кунанд, ҳамарӯза мунтазам дар пайи назорати ин бошанд, бахусус ба яке аз масъалаҳои муҳиме, ки вазифаи онҳост ба забони ин филмҳо таваҷҷуҳ намоянд. Инчунин ҷаримаситонӣ ҳам бештар аз ҷониби онҳо ба роҳ монда мешавад. Мутаассифона, мо имрӯз надидем, ки ҳамин гуна филмҳоро аз ҷойи фиттафурӯшон гирифта бошанд, ё ки паҳн гаштани онҳоро манъ карда бошанд. Баръакс мебинем, ки рӯз аз рӯз сафи чунин филмҳо зиёд мегардад. Ва зиёд гаштани ин ҳам ба он хотир аст, ки ин як тиҷорати хуб ва сердаромад барои гурӯҳе ба ҳисоб меравад. Вале “Тоҷикфилм”-у Кумитаи телевизион ва радио ҳам бояд инро назорат кунанд ва дар назди халқу миллат онҳо барои ин вазифадоранд,-гуфт, Зулфониён.
Аммо бо вуҷуди ин ҳама назорати пурраи ин силсилафилмҳоро касе бар дӯши худ нагирифта, ҳама “назорати ин филмҳо ба мо тааллуқ надорад”-гуён ба мо ҷавоб доданд. Ба ғайр аз оне, ки Кумитаи забон каме ба ин масъала равшанӣ андохт, дигар мақомотҳои марбута бепарвоиро ихтиёр намуданд. Барои мисол, мо ба Муассисаи давлатии “Тоҷикфилм” рафтем, аммо дар он ҷо ба мо гуфтанд, ки мо ба ин кор надорему филмҳои мазкур ба Бозрасии давлатии назорат дар соҳаи телевизион ва радиошунавонӣ тааллуқ дорад.
Ин дар ҳоле буд, ки моро Вазорати фарҳанг ба Кумитаи забон равон кард ва Кумитаи забон моро ба Муассисаи давлатии “Тоҷикфилм” равон карданд. Вале дар охир муовини аввали директори Муассисаи давлатии “Тоҷикфилм” Ғайбуллозода Толиб ба мо гуфтанд, ки ин ба Бозрасии давлатии назорат дар соҳаи телевизион ва радиошунавонӣ марбут аст. Баъди ин ҳама кас дар ҳайрат меафтад, ки оё касе ин гурӯҳи пулдӯстдору зарар бар хираду маънавиётро ба пуррагӣ назорат мекарда бошад?
Далери Имомалӣ, журналисти тоҷик мегӯяд: “Ман ҷонибдори онам, ки филмҳои туркӣ, фаронсавӣ, испанӣ ва ҳатто дилхоҳ филмҳои дигари дунё бо забони тоҷикӣ тарҷума шаванд. Аммо тарҷумаи он силсилафилмҳо бояд бо забони адабии тоҷикӣ тарҷума шаванд. “Тоҷикфилм”-у “Суғдсинамо”, инчунин “Хатлонсинамо” ва даҳҳо муассисаҳо филм меофаранд, аммо қудраташон ҳамин қадар аст, дигар онҳо наметавонанд, тамоми бозори синамои моро ба дасти худ гиранду дарҳол бист - си силсилафилм биофаранду се - чор филми кӯтоҳу дароз. Вале сухан, ки атрофи тарҷумаву дубляжи филмҳост, боз иловатан гуфтаниям, студияҳое, ки ба тарҷумаву дубляжи силсилафилмҳои туркӣ равона гардидааст, бояд аз назари шахсони рӯшанфикре гузаронида шавад, то онҳо бубинанд, ки мабодо он ҷо суханҳои мазҳабгароию дингароӣ набошад.
Хулоса, ин масъала агар қатъӣ зери назорат гирифта нашавад, моро чоҳе дар пеш аст, ки рӯшноӣ надорад. Баъди нашри ин матлаб шояд мақомоти дахлдор дубора аз хоби гарон хеста, ба суолҳои мо посух гӯянд. Аммо кай?
Рустам ОДИНАЕВ, “ҶТ”
Агар мо ба ин гуна силсилафилмҳо назар афканем, мебинем, ки ба ғайр аз даромад ба ҷайби шахсони манфиатхоҳ дигар суде ба миллат нест. Инро мо зимни таҳлили филми туркие бо номи “Аруси замонавӣ”, кушоду равшан мушоҳида намудем. Чуноне ба назар мерасад, ин филм бо як қабеҳгуфторӣ ва дур аз забони адабии гуфтугӯӣ тарҷума шуда, тамошобин ба ғайр аз зарари маънавӣ, дигар чизе ба худ намегирад. Мо чанде аз суханҳои қабеҳи ин филмро маъзаратхоҳона барои исбот ва чун далели раднопазир ин ҷо ёдовар мешавем. Масалан, дар дақиқаи 13-уми қисми якуми ин филм падар духтарашро мегӯяд: “Т кҷо ита саростима рафтестаи паданаҳлат” ва боз дар ҳамин қисми якум дар дақиқаи 25-ум писаре ба назди маъшуқааш омада, мегӯяд: “Хай бра я коса ҷирғот биёр бзанем, бад яки хоҳишт боша оғл медроем, як ду саволак дорм мепрсмт”.
Ин гуна гуфторҳои бемаъниву бемантиқ дар силсилафилми мазкур на як ё ду маротиба, балки хеле зиёд ба назар мерасад. Ин танҳо қатрае аз қисми якум аст. Дар қисми дуюми филми мазкур ҳам чунин дағалгуфториҳо кам нестанд. Дар дақиқаи 3-юми филми зикргардида, ин гуна дағалгуфторӣ ва суханҳои бемаъниву ғайриахлоқӣ зиёд ба назар мерасад. Мисол духтаре ҷойе мегӯяд: “Ай Ҷамолҷон иҷозат мети тувалет брам”. Ва ё ҷойи дигар дар ҳамин қисми филм гуфта мешавад, ки “Онаҳаки тра ов бара”, “Ту ҷавони зебо писари Ҳусни Ҷамоли лаънатӣ”.
Оид ба он ки силсилафилмҳои мазкурро кӣ назорат мекунад, мо бо якчанд мақомоти давлатӣ дар тамос шудем. Вале ҳар яки онҳо назорати ин силсилафилмҳоро ба дигаре ҳавола доданд. Вазорати фарҳанг мегӯяд, “мо бо театр кор дорем”, “Тоҷикфилм” бошад, “Мо ба филмҳои миллӣ сару кор дорем” мегӯяд ва боз Кумитаи забон ва истилоҳот дар ҷавоби саволамон гуфт, ки “мо ба номгузории мағозаҳо кор дорем”. Аҷаб, барои назорати чунин филмҳо пас кӣ ва ё чӣ масъул аст?!
Зулфониён Раҳим, сардори шуъбаи танзими истилоҳоти Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар суҳбат бо мо гуфт: “Мо соли 2019, 17-18 ташкилоту муассисаҳое, ки ба таҳияву тарҷумаи филмҳо сару кор мегиранд, корҳои фаҳмондадиҳиву семинарҳои омӯзишӣ гузаронидем. Масалан, дар студияи “Ҳамсадо”, “Дарвозфилм” ва дигар студияҳо мо гуфтем, ки ҳар чизеро вобаста ба тарҷумаву дублияжи филмҳо сарфаҳм намераванд, аз мо пурсанд ва мо ба таври ройгон ба онҳо кӯмак мерасонем. Аммо ин кор чуноне мушоҳида мешавад, то ба ҳол роҳи ҳалли худро наёфта истодааст. Мо якчанд филмҳоро дидем ва таҳлил ҳам карда баромадем, худи як силсилафилми “Муллои замонавӣ” бо як забони махлут, ки дар шаъни забони ноби тоҷикӣ истинод меорад, тарҷума шудааст. Рӯйрост гуфтан лозим, ки онҳо, яъне студияҳое, ки ба ин корҳо машғуланд, танҳо зери шиори “обро лой кунаму моҳи дорам” кор мекунанд. Яъне ба он хотир тарҷумаи ин филмҳоро ба роҳ мемонанд, ки ҳамон филмашон ба савдо раваду бозори сармоягузорияшон тасфад ва дигар барои онҳо муҳим нест, ки зарба ба забон ё маънавиёти мо задаистодаанд”.
Аммо роҷеъ ба он ки ин ниҳоди давлатӣ дар ин самт чи кореро анҷом додааст, танҳо гуфтанд, ки дар навбати аввал як гурӯҳи корӣ таъсис дода, ба хотири бори аввал назорат карданашон гузашт карда, нахостанд, ки студияҳо дилшикаста шаванд. Вале ин ҳамаро студияҳо нодида гирифта, аз пештара дида, бештар ба дағалгуфторӣ ва поймол кардани фарҳангу арзишҳои миллӣ, инчунин эҳтиром нагузоштани забони тоҷикӣ пардохтанд.
- Бисёр таассуф мехӯрем, ки чаро мақомоти дахлдор ба ин чиз хунукназарона рафтор мекунанд. Онҳо вазифадоранд, ин масъалаҳоро дар мақомоти худ, дар идораи худ ҷиддӣ ба роҳ монанд. Дур намеравем, Кумитаи телевизион ва радио як сохтор бо номи “Бозрасии давлатии назорат дар соҳаи телевизион ва радиошунавонӣ” дорад, бояд онҳо низ назорат кунанд. Танҳо як Кумитаи забон наметавонад, ин ҳамаро назорат кунад ва барои ин як академияи калоне лозим аст. Бубинед, ки ин бозрасиро масъалаи аввалинаш ошкор кардани филмҳое, ки иҷозатнома надоранд, ё ин ки аз пеши худ филмҳоро аз куҷое хоҳанд, бе ягон мувофиқа бо забони тоҷикӣ паҳн мекунанд. Онҳо бояд инҳоро ошкор кунанд, ҳамарӯза мунтазам дар пайи назорати ин бошанд, бахусус ба яке аз масъалаҳои муҳиме, ки вазифаи онҳост ба забони ин филмҳо таваҷҷуҳ намоянд. Инчунин ҷаримаситонӣ ҳам бештар аз ҷониби онҳо ба роҳ монда мешавад. Мутаассифона, мо имрӯз надидем, ки ҳамин гуна филмҳоро аз ҷойи фиттафурӯшон гирифта бошанд, ё ки паҳн гаштани онҳоро манъ карда бошанд. Баръакс мебинем, ки рӯз аз рӯз сафи чунин филмҳо зиёд мегардад. Ва зиёд гаштани ин ҳам ба он хотир аст, ки ин як тиҷорати хуб ва сердаромад барои гурӯҳе ба ҳисоб меравад. Вале “Тоҷикфилм”-у Кумитаи телевизион ва радио ҳам бояд инро назорат кунанд ва дар назди халқу миллат онҳо барои ин вазифадоранд,-гуфт, Зулфониён.
Аммо бо вуҷуди ин ҳама назорати пурраи ин силсилафилмҳоро касе бар дӯши худ нагирифта, ҳама “назорати ин филмҳо ба мо тааллуқ надорад”-гуён ба мо ҷавоб доданд. Ба ғайр аз оне, ки Кумитаи забон каме ба ин масъала равшанӣ андохт, дигар мақомотҳои марбута бепарвоиро ихтиёр намуданд. Барои мисол, мо ба Муассисаи давлатии “Тоҷикфилм” рафтем, аммо дар он ҷо ба мо гуфтанд, ки мо ба ин кор надорему филмҳои мазкур ба Бозрасии давлатии назорат дар соҳаи телевизион ва радиошунавонӣ тааллуқ дорад.
Ин дар ҳоле буд, ки моро Вазорати фарҳанг ба Кумитаи забон равон кард ва Кумитаи забон моро ба Муассисаи давлатии “Тоҷикфилм” равон карданд. Вале дар охир муовини аввали директори Муассисаи давлатии “Тоҷикфилм” Ғайбуллозода Толиб ба мо гуфтанд, ки ин ба Бозрасии давлатии назорат дар соҳаи телевизион ва радиошунавонӣ марбут аст. Баъди ин ҳама кас дар ҳайрат меафтад, ки оё касе ин гурӯҳи пулдӯстдору зарар бар хираду маънавиётро ба пуррагӣ назорат мекарда бошад?
Далери Имомалӣ, журналисти тоҷик мегӯяд: “Ман ҷонибдори онам, ки филмҳои туркӣ, фаронсавӣ, испанӣ ва ҳатто дилхоҳ филмҳои дигари дунё бо забони тоҷикӣ тарҷума шаванд. Аммо тарҷумаи он силсилафилмҳо бояд бо забони адабии тоҷикӣ тарҷума шаванд. “Тоҷикфилм”-у “Суғдсинамо”, инчунин “Хатлонсинамо” ва даҳҳо муассисаҳо филм меофаранд, аммо қудраташон ҳамин қадар аст, дигар онҳо наметавонанд, тамоми бозори синамои моро ба дасти худ гиранду дарҳол бист - си силсилафилм биофаранду се - чор филми кӯтоҳу дароз. Вале сухан, ки атрофи тарҷумаву дубляжи филмҳост, боз иловатан гуфтаниям, студияҳое, ки ба тарҷумаву дубляжи силсилафилмҳои туркӣ равона гардидааст, бояд аз назари шахсони рӯшанфикре гузаронида шавад, то онҳо бубинанд, ки мабодо он ҷо суханҳои мазҳабгароию дингароӣ набошад.
Хулоса, ин масъала агар қатъӣ зери назорат гирифта нашавад, моро чоҳе дар пеш аст, ки рӯшноӣ надорад. Баъди нашри ин матлаб шояд мақомоти дахлдор дубора аз хоби гарон хеста, ба суолҳои мо посух гӯянд. Аммо кай?
Рустам ОДИНАЕВ, “ҶТ”
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед