Он чизе ки барои варзишгарони мо зарур аст

Ҳамагон шоҳидем, ки имрӯз варзиш дар баробари дигар соҳаҳои ҳаётан муҳими ҷомеаи башарӣ дар ҳоли рушд қарор дорад. Мутахассисони соҳа сол аз сол барои равнақ бахшидани варзиш барномаву навгониҳо ворид мекунанд. Солҳост, ки варзиш аз ҳолати суннатии худ берун шудааст. Агар миллате аз он ақиб бимонад, дар ҷаҳони варзишӣ ҳарфе барои гуфтан нахоҳад дошт. Яке аз чунин барномаву навовариҳое, ки имрӯз варзиши ҷаҳониро такон медиҳаду барои то баландтарин нуқтаҳо расидани варзишгарони сатҳи ҷаҳонӣ кумак мерасонад, равоншиносии варзишист. 

Ин истилоҳ барои варзишгарон ва олами варзиш, ки нишондодҳои варзишиашон дар сатҳҳои болоӣ қарор мегирад, чизи нав нест. Он даҳсолаҳост, ки миёни ҷомеаҳои аврупоиву амрикоӣ ва дигар манотиқ истифода мешавад. Аммо бо таассуфи зиёд чунин истилоҳ дар ҷомеаи варзишии мо кам ба назар мерасад. Имрӯз ин истилоҳ ба таври зарурӣ миёни варзишгарону мутахассисони соҳа ҳазм нагардидааст. Равоншиносии варзишӣ ҷадидтарин иттилооти равоншиносии варзишро дар ихтиёри варзигарон қарор медиҳад ва он ба варзишгар барои боз ҳам рушд ёфтану неруи тоза гирифтан, имкони дигар мебахшад.
 
Оё медонед, ки сабаби дар мусобиқаҳои сатҳи баланд, бо кадом сабаб вазнбардорон фаромуш мекунанд, ки дастони худро олудаи хок кунанд? Оё медонед, ки аз чӣ сабаб вақте як таейквандочӣ ба мусобиқа меравад, фаромуш мекунад, ки кулоҳи махсуси худро бар сар гузорад? Оё медонед, ки бо кадом сабаб вақте дучархасавор дар мусобиқаҳо ҳангоми ба марра наздик шудан пойҳояш ба ларзиш меоянду наметавонад, панҷаи пояшро рӯи рикоби дучарха ба хубӣ гузорад ва билохира аз мусобиқа боз мемонад? Ва шояд ҳазорон ҳолату саволҳои дигар низ мавҷуд аст, ки мо дар ин ё он мусобиқа ё намудҳои гуногуни варзиш шоҳид мешавему суоли зер пайдо мешавад, ки “Чаро ин тавр  шуд?”. Мусалламан посухи ҳамаи мо доири ин ҳолатҳо пайдо мешаваду он як аст ва рӯи калимаи “изтироб” қарор мегирем. Сабабро дар ҳаяҷонзадагии варзишгарон мебинем. Ва дақиқ ҳам мекунем, ки маҳз изтиробу ҳаяҷон сабаб шуду варзишгар дар охирин сонияҳо ҷою сабқатро аз даст дод.
 
Стресс, яъне ҳаяҷон дар варзишгарон метавонад, сабаби ба асароти манфии ҷисмонию равонӣ гирифтор шудану омили асосии коҳиши тавону кории варзишгар гардад. Варзишгар вақте дар мусобиқа саршори арақ сард мегардад, перомуни натиҷаи рақобати худ нигаронии манфӣ мекунад. Дар ин ҳолат хоҳу нохоҳ дармеёбад, ки наметавонад дар баробари рақибаш истодагарӣ кунад ва бештари вақт аз идомаи рақобат даст мекашад.

Ин амр мураббиёнро бар он дошт, ки ба риштаи равоншиносии варзишӣ ва нақши хоссаи он дар идораи ҳолати ҳаяҷонии варзишгарон пардозанд. Ин алоқамандӣ бахусус дар мавриди техникаҳое буд, ки сабаби коҳиши изтиробу афзоиши худбоварии варзишгарон мешуд. Дар паи ин ба омӯзиши ҳолати равонии варзишгарон чӣ дар мусобиқаҳо ва чӣ дар тамринҳо пардохтанд. Муҳаққиқон дарёфтанд, равоншиносии варзишии як абзори бисёри қудратманде дар пирӯзии варзишгарон мегардаду сабаби ба натиҷаҳои баланд расидани эшон хоҳад буд.

Бояд бидонем, ки изтироб яке аз муҳимтарин масъалаҳоест, ки инсон бо он даст ба гиребон аст. Бахусӯс замоне, ки рақобат дар миён бошад. Бино бар таҳқиқотҳои солҳои охир аксар шикасти варзишгарон дар мусобиқаҳо реша бар иллати равонӣ доштани варзишгарон дорад. Яъне, ҳолати нохуби равонӣ, омода набудан аз лиҳози равонӣ, идора карда натавонистану кор нагирифтан аз ҷанбаҳои равонӣ сабаб мешаваду варзишгар тарки майдони варзишӣ мекунад. Ин нишони он аст, ки варзишгар аз лиҳози ҷисмонӣ обутоб ёфтааст, аммо аз лиҳози равонӣ не. Ин нукта баёнгари он аст, ки як варзишгар дар ростои омодагии ҷисмонӣ бояд омодагии равонӣ низ гирад ва ин амал бояд бардавому баробар сурат гирад.

ОМОДАГИИ РАВОНӢ ЧИСТ?
 
Ҳамаи мо метавонем лаҳзаҳоеро аз мусобиқаҳо ба ёд орем, ки варзишгарон бо вуҷуди омодагии хубӣ ҷисмонӣ дидан, бо далели ҳолати номуносиби равонӣ доштан аз нишон додани беҳтарини амалкардҳои худ маҳрум мондаанд. Равоншиносон ин ҳолати варзишгару амалкардҳояшро дар рафти мусобиқа ба сабукрави пурсуръате ташбеҳ медиҳанд, ки бо вуҷуди хуб будани он ронандаи ноқобиле дар он нишаста бошад. Ва эшон таъкид мекунанд, ки ҳар қадар ҷисм омодаву варзида бошад, агар зеҳне ки онро раҳнамоӣ мекунад, ба таври бояд тамрин надида бошад, ҳароина шикаст рӯ ба рӯи варзишгар қарор хоҳад гирифт. 

Маврид ба ёдоварист, ки имрӯз мутахассисони варзиш аз дониши равоншиносии варзишӣ барои кумак ба ширкаткунандагон дар барномаҳои варзишӣ истифода мекунанд, то онҳо тариқи усулҳои равонӣ ғолибиятро ба даст оранд. Аз маълумотҳо бар меояд, ки дар ҷаҳони варзишӣ имрӯзҳо бо усулҳои равоншиносӣ дар баробари усулҳои ҷисмонӣ як қатор корҳо ба анҷом расонида мешавад. Аз ҷумла, варзишгарон бо усулҳои равонӣ тарси худро берун мекунанд. Муаллимону устодони соҳа бо истифода аз дониши равоншносии варзишӣ шеваи таваҷҷуҳ ба таъсироти муҳитро, ки боиси беҳбуди варзишгар мешавад, ба шогирдони худ ‎омӯзонанд. Дастандаркорони тимҳои ҷавонон ба варзишгарони ҷавон аз хизмати равоншиносонии варзишӣ истифода мекунанд. Ниҳоят мураббиён дар тамоми сатҳҳо аз техникаҳои равоншиносии варзишӣ ҳамчун танзимкунандаи ҳаяҷон, тасвирсозии зеҳн, ҳадафгузорӣ истифода мекунанд, то варзишгаронро дар такомул бахшидани малакаҳояшон ёрӣ диҳанд. Яъне, омӯхтану талқини усулҳои равониро камтар аз тамринҳои ҷисмонӣ намедонанд.

ЗАРУРАТИ ОМОДАГИИ РАВОНӢ

Чӣ сабаб мешавад, баскетболбозе, ки дар тамринҳо ҳамаи партофтаҳоро ба ҳадаф мерасонад, вале дар мусобиқа бобати ба нишон расондани як тӯб нотавон мемонад? Оё вазъияти ӯ бо тамрини ҷисмонӣ ва маҳорати бештар, беҳтар хоҳад шуд? Мушкили ин гуна варзишгар дар ҳолати равонии ӯст ва анҷом додани машқҳои бештари ҷисмонӣ мушкили ӯро ҳал нахоҳад кард. Дар ҳолатҳое, ки усулҳои равонӣ лозим нестанду атроф ором аст ва аз ин варзишгар чизи зиёдатӣ талаб карда намешавад, ӯ метавонад худро хуб муаррифӣ кунад. Вале ҷое лозим аст ва ӯ бояд натиҷа орад, ҳолати нохуби равонӣ монеъ мешавад.

Бешак қаҳрамонони сатҳи олимпии имрӯза бахше аз вақти тамринҳои худро сарфи машқҳои равонӣ мекунанд. Дар бисёре аз риштаҳои варзишӣ, то 10 варзишгар дар аввали мусобиқа аз лиҳози ҷисмонӣ дар як сатҳанду он чӣ нафарони ғолибшавандаро ба сӯи муваффақият раҳнамоӣ мекунад, омодагии равонии онҳост. Яъне имрӯзи рақобат фақат сари бартарияти ҷисмонӣ нест, балки варзишгаре пирӯз хоҳад буд, ки аз омодагии равонӣ беҳтар бархӯрдор аст.

Пас, дар ин замина мебояд дар омодасозии мутахассисони ин соҳа низ камари ҳиммат бандем. Ва ба ин васила дар пешрафти яке аз соҳаҳои асосии муаррификунандаи давлату миллати худ нақши созгоре гузорем. Зеро бешак як варзишгари мо, ки солҳои сол дар толорҳои хурдакаку назди одамони камшумор машқ кардааст, вақте ба мусобиқоти сатҳи ҷаҳонӣ сафарбар мешавад, хоҳу нохоҳ изтиробу ҳаяҷон пайгири ӯ хоҳад шуд. Вақте як варзишгар ҳамаи умр соате ҳам дар суҳбати як равоншинос набуд, бидуни мулоҳиза вақте ба хориҷи кишвар мераваду бо варзишгарони рақибаш, ки дар баробари тамринҳои ҷисмонӣ пайваста тамринҳои равонӣ низ мегирад, бо вуҷуди неруи пурқудрату воло доштан, эҳтимол аст, ғалаба ба даст орад. 

Ҳикояи баҳси Абуалӣ ибни Сино бо як мард, ки Сино бо вуҷуди заҳр ошомидан аз дами марг раҳо мегардаду, он мард бо вуҷуди нушидани як нушобаи одӣ аз таъсири сухани муридони шайх ба ҳалокат мерасад, бозгӯи он аст, ки дар тамоми зинаҳо мебояд ба равони инсонҳо кор кард. Масъалаи мухлисону дастгириву ҳаёҳуи эшон аз истиқболи варзишгарони алоҳида ҷиддитарин корест, ки бояд ба варзишгар пеш аз ба майдон баромадан омӯзонида шавад. Ва худи варзишгар низ дар баробари тамринҳои ҷисмонӣ маслиҳату тамринҳои равониро кам надонад.