Оила муҳити табииву муқаррариест барои кӯдак ва тарбияе, ки кӯдак аз падару модар мегирад, тӯли тамоми зиндагии ӯ нақш мегузорад. Оғози ҷаҳонбинӣ, маърифатнокӣ, маънавиёт, меъёрҳои рафтор, умуман тамоми сифатҳое, ки минбаъд ӯро ҳамчун инсон муаррифӣ мекунанд, аз оила сарчашма мегирад.

Ба рушди хусусиятҳои инсонии кӯдак муносибати падару модар ва аъ¬зои оилааш бо кӯдак ва бо якдигар таъ¬сир мерасонад. Иштироки аъзои оила дар ҳаёти ҷамъиятӣ, муносибати онҳо ба кор ва меҳнат кӯдакро ба зиндагӣ омода мекунад. Чи гунае ки имрӯз аъ¬зои оилаи ӯ муносибат ба ҳаёту зиндагӣ дошта бошанд, фардо ӯ ин муносибатро муносибати муқаррарӣ меҳисобат, яъне фикр мекунад, ки бояд чунин бошад.

Имрӯз тарбияи кӯдак, рушди маъ¬навию, ҷисмонӣ, фарҳангӣ ва умуман рушди ӯ аз шароити моддии оила во¬бастагии калон дорад. Кӯдак ба сатҳи арзандаи зиндагӣ, ба хуроки гарм ва либоси зарӯрӣ, ҷои хоб, шароити хуби донишомӯзӣ, шиносоӣ бо техникаи ҳозиразамон, шароит барои иштирок дар ҳаёти фарҳангӣ, тарзи ҳаёти солим, машғулиятҳои варзишӣ ҳуқуқ дорад. Пеш аз он ки фарзанд дар оила тавал¬луд мешавад, мо бояд ҳамаи инро ба назар гирем.

Дар оилаи носолиму нопурра вазъи кӯдак боз вазнинтар аст ва ин боиси вайроншавии як қатор ҳуқуқҳои дига¬ри кӯдак мегардад. Пеш аз ҳама ҳуқуқи кӯдакон ва ҳаёту саломатии онҳо вайрон мешавад.

Ояндаи ҳар давлат аз сатҳи ҳифзу парасторие, ки имрӯз нисбат ба кӯдакони худ дорад, аз таъмини ҳуқуқу озодиҳои онҳо, аз шароите, ки барои рушди кӯдакон таъмин аст, во¬баста мебошад. Давлат дар ин замина вазифаҳояшро асосан тариқи қабули санадҳои меъёрӣ-ҳуқуқӣ ва дар асоси онҳо фароҳам кардани шароити зарӯрӣ иқро мекунад.

Дар Тоҷикистон имрӯз ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон, аз ҷумла кӯдакро пеш аз ҳама Конститутсия кафолат медихад. Қисми зиёди Кодекси оилаи Ҷумҳурии Тоҷикистон барои таъмину ҳифзи ҳуқуқҳои кӯдакон бахшида шудааст. Ко¬декси меҳнат дар баробари пешбинии ҳуқуқи кӯдакон ба меҳнат сӯистифодаи онро пешгирӣ кардааст. Ҳарчанд дар натиҷаи сар задани ҷанги шаҳрвандӣ шароити таъмини ҳуқуқҳои кӯдак қариб аз байн рафта буд, аммо имрӯз вазъият бакуллӣ беҳтар шудааст. Сатҳи мириши кӯдакон паст рафта, то дарҷаи имконпа¬зир ҳуқуқ ба сатҳи арзандаи зиндагӣ, озод будан аз зӯроварии ҷисмонӣ, эҳтиром, шаъну шараф, озод будан аз шиканҷа, муносибати бераҳмона, саломатӣ ва ҳифзи иҷтимоӣ таъмин аст.

Дар Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд» омада¬аст, ки падару модар уҳдадоранд шаъну шарафи фарзандро эҳтиром намоянд ва ба муомилаи бераҳмона нисбат ба ӯ роҳ надиҳанд. Дар Қонуни ҶТ “Дар бораи маориф” гуфта мешавад, ки: «Омӯзгорон уҳдадоранд таълимгирандагонро аз амалҳои зӯроварии ҷисмонию равонӣ ҳифз намоянд». Инчунин муқаррар шу¬дааст, ки омузгорон ва дигар касоне, ки дар соҳаи маориф масъуланд, ҳуқуқҳои таълимгирандагонро риоя карда, эъти¬бори онҳоро паст назананд.

Дар Кодекси ҷиноятӣ низ моддаҳои алоҳида, ки бо таъини ҷазо кирдорҳои ғайриқонуниро нисбат ба ҳуқуқу озодиҳои кӯдак манъ кардааст, мавҷуданд.

Агар рушди танзими ҳуқуқиро таҳлил намоем, таъсиси Шӯрои бай¬налмилалии ҳифзи кӯдаконро дар соли 1923 оғози фаъолияти ҳуқуқӣ дар самти ҳифзи ҳуқуқи кӯдак ҳисобидан мумкин аст. Аммо сабаби 20 ноябр ҷашн ги¬рифтани рӯзи байналмилалии ҳуқуқи кӯдак каме дигар аст. Аввали солҳои панҷоҳуми асри гузашта Ассамблеяи генералии СММ оид ба ҷашн гирифтани рӯзи байналмилалии ҳуқуқи кӯдак ба давлатҳои аъзои СММ тавсия дод. 20 ноябри соли 1959 Декларатсияи бай¬налмилалии ҳуқуқи кӯдак ва баъди 30 сол дар ҳамин рӯз Конвенсияи СММ оид ба ҳуқуқи кӯдак қабул шудааст. Бояд гуфт, ки Рӯзи байналмилалии ҳуқуқи кӯдак парчами худро дорад. Дар байни ранги сабз, ки нишони сарсабзӣ, рушд ва хуррамӣ аст, расми замин ҳамчун хонаи ягонаи тамоми кӯдакони рӯи за¬мин кашида шуда, дар атрофи он расми кӯдакон бо рангҳои сурх, зард, кабуд, сиёҳ ва сафед даст ба даст кардаанд, ки маънии гуногунӣ ва таҳаммулпазирӣ аст.

Бо назардошти гуфтаҳои боло ҷавононро пеш аз хонадоршавӣ бояд барои ҳаёти оилавӣ омода кунем, чунки аксар вақт ҷавонон ба зиндагии оилавӣ омода нестанд. Бинобар ин, вақте фар¬занд таваллуд мешавад ва талабот ба¬рои таъмини оила рӯз то рӯз меафзояд, ҷавонон барои бартарафсозии онҳо омода нестанд ва ягона роҳи халосиро дар ҷудошавӣ мебинанд.

М. САЛОҲИДДИНОВ,
сармутахассиси Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон