ҶАВОНОН
Панҷшанбе 26 Декабр 2024 04:49
Имрӯз дар ҷаҳони варзиш гӯштин мақоми хос пайдо намудааст ва ширкати паҳлавонони кишвар дар мусобиқаҳои байналмилалӣ низ зиёд шуда истодааст. Дуруст аст, ки варзишгарони мо дар ҷаҳон сол то сол мавқеи ҳарифони пурқуввати Аврупову Осиёро танг карда истодаанд. Аммо на бо намуди варзиши суннатӣ. Сабаб чист? Чаро гӯштини миллиро танҳо мо дар ҷашнҳо ба хотир меорему дар дигар маврид боре ба суроғи ин навъи варзиш намеравем? Дар матлаби мазкур ба чанд паҳлӯи ин масъала равшанӣ меандозем.
Сарчашмаҳо дар бораи таърихи гӯштини миллӣ яке аз намудҳои рушдёфта ва тараққикардаи варзишҳои суннатӣ мегӯянд, ки мардуми қуҳанбунёди тоҷик аз азал ба ин намуди варзиш шавқу рағбати беандоза доштанд. Пайдоиши гӯштини миллӣ аз давраи Сосониён сарчашма мегирад. Дар китоби “Авесто” гуфта шудааст, ки дар давраи Сосониён варзиш, хусусан гӯштин ба як дараҷаи бисёр баланди маърифатнокӣ расида буд. Вақте писарбача ба синни 12 мерасид, бузургони маҳалла ҷамъ омада, базмҳои варзишӣ барпо карда ҳафт қабат риштаро дар миёни вай баста дуо медоданд. Вақте ки дар миёни он писарбача ҳафт қабат ришта баста мешуд, ӯ барои худ масъулият ҳис мекард. Дигар вай уҳдадор буд, ки муҳофизи падару модар ва миллату давлаташ бошад. Барои ҷомеаи солим насли солим ба кор меравад. Ана ҳамон ҳафт қабат бандро, ки дар камари ҷавонписар бастанд, дар он давра “кӯштӣ” ном дошт. Дар сарчашмаҳо омадааст, ки гӯштингирӣ ё худ гӯштин аз калимаи “кӯштӣ” гирифта шудааст, ки маънои камарбандро дорад. Дар замони Зардушт ҳам камарбанди зардуштиёнро кӯштӣ меномиданд. Маънои аслии ин калима дар замонҳои пеш кӯштигирӣ ё камарбандгирӣ буд, ки аз миёни якдигар гирифта, қувваозмоӣ кардан аст. Имрӯз вақте дар мусобиқаҳо камарбанди паҳлавон кушода мешавад, мо рақобатро манъ карда, барои аз сари нав бастани камарбанди паҳлавон иҷозат медиҳем. Ин оддат аз ҳамон давра омадааст.
Мардуми тоҷик гӯштини миллиро бештар дар тӯю маъракаҳояшон барпо мекарданд. Баъдан гӯштини миллии тоҷикӣ ҳамчун анъана ородиҳандаи майдонҳои ҷашни Наврӯз боқӣ монд.
Пасон, ҷавонон оҳиста-оҳиста аз гӯштини миллӣ канор рафта, ба навъи дигари варзиш пайвастанд. Сабаб дар чист, ки мо гӯштини миллиро имрӯзҳо танҳо дар ҷашну маъракаҳо ёдовар мешавем? Оё имкони ба сатҳи ҷаҳонӣ баровардани гӯштини миллиро дорем? Дошта бошем, пас чӣ бояд кард?
Маҳмаддовуд Одинаев, сармураббии гӯштини миллӣ, яке аз сабабҳои камтаваҷҷуҳии ҷавононро ба гӯштини миллӣ чунин шарҳ дод: “Замонҳои пеш мусобиқаҳои Осиёи Марказӣ аз ин намуди гӯштин баргузор мегардид, ки паҳлавонони гузаштаи мо Искандаршоҳ Раҳматуллоев, Афзалшоҳ Олимов, Мирзоавлиё ва дигарон шарафи Тоҷикистонро ҳимоя мекарданд. Мардуми тоҷик ин намуди гӯштинро бештар дар тӯю маъракаҳояшон барпо мекарданд. Вақте ки мардуми дигар кишвар гӯштини миллии моро омӯхтанд, дар такя ба гӯштини миллӣ як навъи гӯштини худро ба миён оварданд ва онҳо гӯштини таъсисдодаашонро ба ҷаҳониён тарғиб намуда тавонистанд. Имрӯз мо мебинем, ки гӯштини ҷудо, самбо ва дигар намудҳои гӯштин дар кишвар ба таври бояду шояд муаррифӣ гардида истодааст. Ҳамасола дар ҷумҳурӣ аз ин намуди гӯштинҳо чандин мусобиқаҳои байналмилалӣ баргузор мегардад. Албатта ҳар як варзишгар мехоҳад, ки қувваи худро дар мусобиқаҳои байналмилалӣ бисанҷад ва ҷоизадори мусобиқаҳои ҷаҳонӣ шавад. Аз сабабе, ки мусобиқаи гӯштини миллӣ дар кишвар ба истиснои ҷашнҳо дар дигар вақт гузаронида намешавад ва аз ин навъи гӯштин ягон мусобиқаи байналмилалӣ нест, ҷавонон баҳри баромадан ба ҷаҳон роҳ пеш мегиранд ба дигар намудҳои гӯштин.
Дар Осиёи Миёна ягона гӯштине, ки ҳама эътирофаш мекарданд, гӯштини миллии тоҷикӣ буд. Дар солҳои 70-ум баробари пайдо шудани гӯштини тарзи озод, самбо, ҷудо мусобиқаҳо аз ин намудҳо гузаронида мешуд ва гӯштини миллии тоҷикӣ дар канор монд. Гӯштини миллӣ танҳо дар дохили Тоҷикистон баргузор мешуд. Вақте ки аз дигар намудҳои варзиш мусобиқаҳои байналмилалӣ гузаронида мешуд, таваҷҷуҳи ҷавонон ҳам ба ин намудҳо зиёд гардид. Пеш аз ин вақте ки паҳлавонон дар майдон ҳунарнамоӣ мекарданд, онҳо рақс ва ҳаракатҳоеро нишон медоданд, ки тамошбинонро ба ваҷд меовард. Баъди тарғиб шудани дигар намудҳои гӯштин лаззату ҳаракатҳои зебои гӯштини миллии тоҷикӣ аз байн рафт. Маҳмаддовуд Одинаев, мутахассиси соҳа гӯштини миллиро ҳамчун як навъи рақс мегӯяд: “Агар мо бо диққати том рақобати ду паҳлавонро тамошо кунем, мебинем, ки ҳар як усули истифода шудаи онҳо як навъи рақсро мемонад. Дастҳо, пойҳо ҳаракатҳо ин ҳамаш бо рақс иҷро карда мешавад,”- мегӯяд ӯ.
Аз сарчашмаҳои таърихӣ бармеояд, ки сарчашмаи ҳамаи гӯштинҳо гӯштини миллии тоҷикӣ аст ва беҳтарин усулҳои он дар дигар гӯштинҳо истифода мешавад. Миёни ин гӯштинҳо, ки дар заминаи гӯштини тоҷикӣ ба миён омадаанд, ҷудо, самбо, кураш, камарбандӣ ном гирифта мешаванд. Асосгузорони ин намудҳои гӯштин аз усулҳои гӯштини тоҷикӣ истифода бурда, гӯштинҳои худро дар сатҳи мусобиқаҳои байналмилалӣ ва олимпӣ муаррифӣ намуданд. Миёни онҳо аз ҳама наздик гӯштини кураш аст, ки хоси мардуми ӯзбек мебошад.
Вақте Анатолий Харлампиев, асосгузори гӯштини самбо соли 1941 бо Қарори Маркази тадқиқоти илмии Донишкадаи тарбияи ҷисмонӣ барои омӯзиши илми гӯштинҳои миллӣ ба давлатҳои Қафқоз ва Осиёи Миёна сафар мекунад, дар тартиб додани гӯштини самбо аз усулҳои гӯштини тоҷикӣ васеъ истифода мебарад.
Маврид ба зикр аст, ки ба паҳлавонони гӯштини тоҷикӣ мутахассисони соҳаи варзиши ҷаҳон таваҷҷуҳи махсус доштанд. А. Адрев, сармураббии тими яккачини Иттиҳоди Шӯравӣ паҳлавонони тоҷикро “ҷудокорони тайёр” ном бурдааст. Дар маҷаллаи “Физкултура и спорт” мақолае зери унвони “Гӯштингирӣ бародари самбо” аз чоп баромада буд, ки паҳлавонони тоҷикро бо услҳои истифодабурдаашон баҳои баланд додаанд. Е. М. Чумаков ва А. Олимов, мутахассисони варзиш паҳлавонони гӯштини тоҷикиро самбочиёну ҷудокорони тайёр унвон кардаанд ва ин намуди гӯштинро василаи хуби омода намудани паҳлавонон дар дигар намудҳои гӯштин арзёбӣ намудаанд.
Тавваҷҷӯҳи мутахассисони хориҷ ба паҳлавонони мо беасос нест, зеро варзишгарони мо аз овони хурдӣ ба гӯштини суннатии бобогиамон машқро оғоз намуда, баъдан барои баромадан ба қуллаҳои баланд ба намуди дигари гӯштин гузариш мекунанд.
Пас чӣ бояд кард, то гӯштини миллии мо ҳам дар сатҳи ҷаҳонӣ муаррифӣ шаваду он ба қатори дигар намудҳои варзиши байналмилалӣ шомил гардад. Маҳмаддовуд Одинаев, сармураббии гӯштини миллӣ вобаста ба ин масъала чунин ибрози андеша намуд: “Ман хоҳиш дорам, ки ба хотири ҷаҳонӣ намудани гӯштини миллӣ, дар ҷашни Наврӯзи байналмилалӣ ва ё дар ҷашни Истиқлолияти кишвар ҷоми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз намуди гӯштини миллӣ гузаронида шавад. Албатта, дар аввал мо наметавонем паҳлавонони тамоми ҷаҳонро ҷалб намоем, балки баҳри тарғиб ёфтани ин ҷом ба мо даъват намудани паҳлавонони давлатҳои ҳавзаи Наврӯз кифоя аст. Инчунин дар такя ба мақомоти варзишии ҷумҳурӣ як сомонаи махсуси гӯштини миллӣ ва як базаи махсуси гӯштини миллӣ ташкил шавад. Мо метавонем ҳамарӯза ҷаҳониёнро аз гӯштини тамаддуни ориёитабор бохабар намоем. Ман фикр мекунам барои баровардани гӯштини миллӣ ба қатори дигар намудҳои варзиши байналмилалӣ ҷоми Президенти кишвар аз намуди гӯштини миллӣ бисёр таъсири калон мегузорад”.
Мо умед дорем, ки сохторҳои марбута барои ҷаҳонӣ намудани гӯштини миллӣ чораҳои заруриро андешида, дар як муддати кӯтоҳ гӯштини миллӣ таваҷҷуҳи паҳлавонони дигар кишварҳоро ба худ ҷалаб месозад.
Сарчашмаҳо дар бораи таърихи гӯштини миллӣ яке аз намудҳои рушдёфта ва тараққикардаи варзишҳои суннатӣ мегӯянд, ки мардуми қуҳанбунёди тоҷик аз азал ба ин намуди варзиш шавқу рағбати беандоза доштанд. Пайдоиши гӯштини миллӣ аз давраи Сосониён сарчашма мегирад. Дар китоби “Авесто” гуфта шудааст, ки дар давраи Сосониён варзиш, хусусан гӯштин ба як дараҷаи бисёр баланди маърифатнокӣ расида буд. Вақте писарбача ба синни 12 мерасид, бузургони маҳалла ҷамъ омада, базмҳои варзишӣ барпо карда ҳафт қабат риштаро дар миёни вай баста дуо медоданд. Вақте ки дар миёни он писарбача ҳафт қабат ришта баста мешуд, ӯ барои худ масъулият ҳис мекард. Дигар вай уҳдадор буд, ки муҳофизи падару модар ва миллату давлаташ бошад. Барои ҷомеаи солим насли солим ба кор меравад. Ана ҳамон ҳафт қабат бандро, ки дар камари ҷавонписар бастанд, дар он давра “кӯштӣ” ном дошт. Дар сарчашмаҳо омадааст, ки гӯштингирӣ ё худ гӯштин аз калимаи “кӯштӣ” гирифта шудааст, ки маънои камарбандро дорад. Дар замони Зардушт ҳам камарбанди зардуштиёнро кӯштӣ меномиданд. Маънои аслии ин калима дар замонҳои пеш кӯштигирӣ ё камарбандгирӣ буд, ки аз миёни якдигар гирифта, қувваозмоӣ кардан аст. Имрӯз вақте дар мусобиқаҳо камарбанди паҳлавон кушода мешавад, мо рақобатро манъ карда, барои аз сари нав бастани камарбанди паҳлавон иҷозат медиҳем. Ин оддат аз ҳамон давра омадааст.
Мардуми тоҷик гӯштини миллиро бештар дар тӯю маъракаҳояшон барпо мекарданд. Баъдан гӯштини миллии тоҷикӣ ҳамчун анъана ородиҳандаи майдонҳои ҷашни Наврӯз боқӣ монд.
Пасон, ҷавонон оҳиста-оҳиста аз гӯштини миллӣ канор рафта, ба навъи дигари варзиш пайвастанд. Сабаб дар чист, ки мо гӯштини миллиро имрӯзҳо танҳо дар ҷашну маъракаҳо ёдовар мешавем? Оё имкони ба сатҳи ҷаҳонӣ баровардани гӯштини миллиро дорем? Дошта бошем, пас чӣ бояд кард?
Маҳмаддовуд Одинаев, сармураббии гӯштини миллӣ, яке аз сабабҳои камтаваҷҷуҳии ҷавононро ба гӯштини миллӣ чунин шарҳ дод: “Замонҳои пеш мусобиқаҳои Осиёи Марказӣ аз ин намуди гӯштин баргузор мегардид, ки паҳлавонони гузаштаи мо Искандаршоҳ Раҳматуллоев, Афзалшоҳ Олимов, Мирзоавлиё ва дигарон шарафи Тоҷикистонро ҳимоя мекарданд. Мардуми тоҷик ин намуди гӯштинро бештар дар тӯю маъракаҳояшон барпо мекарданд. Вақте ки мардуми дигар кишвар гӯштини миллии моро омӯхтанд, дар такя ба гӯштини миллӣ як навъи гӯштини худро ба миён оварданд ва онҳо гӯштини таъсисдодаашонро ба ҷаҳониён тарғиб намуда тавонистанд. Имрӯз мо мебинем, ки гӯштини ҷудо, самбо ва дигар намудҳои гӯштин дар кишвар ба таври бояду шояд муаррифӣ гардида истодааст. Ҳамасола дар ҷумҳурӣ аз ин намуди гӯштинҳо чандин мусобиқаҳои байналмилалӣ баргузор мегардад. Албатта ҳар як варзишгар мехоҳад, ки қувваи худро дар мусобиқаҳои байналмилалӣ бисанҷад ва ҷоизадори мусобиқаҳои ҷаҳонӣ шавад. Аз сабабе, ки мусобиқаи гӯштини миллӣ дар кишвар ба истиснои ҷашнҳо дар дигар вақт гузаронида намешавад ва аз ин навъи гӯштин ягон мусобиқаи байналмилалӣ нест, ҷавонон баҳри баромадан ба ҷаҳон роҳ пеш мегиранд ба дигар намудҳои гӯштин.
Дар Осиёи Миёна ягона гӯштине, ки ҳама эътирофаш мекарданд, гӯштини миллии тоҷикӣ буд. Дар солҳои 70-ум баробари пайдо шудани гӯштини тарзи озод, самбо, ҷудо мусобиқаҳо аз ин намудҳо гузаронида мешуд ва гӯштини миллии тоҷикӣ дар канор монд. Гӯштини миллӣ танҳо дар дохили Тоҷикистон баргузор мешуд. Вақте ки аз дигар намудҳои варзиш мусобиқаҳои байналмилалӣ гузаронида мешуд, таваҷҷуҳи ҷавонон ҳам ба ин намудҳо зиёд гардид. Пеш аз ин вақте ки паҳлавонон дар майдон ҳунарнамоӣ мекарданд, онҳо рақс ва ҳаракатҳоеро нишон медоданд, ки тамошбинонро ба ваҷд меовард. Баъди тарғиб шудани дигар намудҳои гӯштин лаззату ҳаракатҳои зебои гӯштини миллии тоҷикӣ аз байн рафт. Маҳмаддовуд Одинаев, мутахассиси соҳа гӯштини миллиро ҳамчун як навъи рақс мегӯяд: “Агар мо бо диққати том рақобати ду паҳлавонро тамошо кунем, мебинем, ки ҳар як усули истифода шудаи онҳо як навъи рақсро мемонад. Дастҳо, пойҳо ҳаракатҳо ин ҳамаш бо рақс иҷро карда мешавад,”- мегӯяд ӯ.
Аз сарчашмаҳои таърихӣ бармеояд, ки сарчашмаи ҳамаи гӯштинҳо гӯштини миллии тоҷикӣ аст ва беҳтарин усулҳои он дар дигар гӯштинҳо истифода мешавад. Миёни ин гӯштинҳо, ки дар заминаи гӯштини тоҷикӣ ба миён омадаанд, ҷудо, самбо, кураш, камарбандӣ ном гирифта мешаванд. Асосгузорони ин намудҳои гӯштин аз усулҳои гӯштини тоҷикӣ истифода бурда, гӯштинҳои худро дар сатҳи мусобиқаҳои байналмилалӣ ва олимпӣ муаррифӣ намуданд. Миёни онҳо аз ҳама наздик гӯштини кураш аст, ки хоси мардуми ӯзбек мебошад.
Вақте Анатолий Харлампиев, асосгузори гӯштини самбо соли 1941 бо Қарори Маркази тадқиқоти илмии Донишкадаи тарбияи ҷисмонӣ барои омӯзиши илми гӯштинҳои миллӣ ба давлатҳои Қафқоз ва Осиёи Миёна сафар мекунад, дар тартиб додани гӯштини самбо аз усулҳои гӯштини тоҷикӣ васеъ истифода мебарад.
Маврид ба зикр аст, ки ба паҳлавонони гӯштини тоҷикӣ мутахассисони соҳаи варзиши ҷаҳон таваҷҷуҳи махсус доштанд. А. Адрев, сармураббии тими яккачини Иттиҳоди Шӯравӣ паҳлавонони тоҷикро “ҷудокорони тайёр” ном бурдааст. Дар маҷаллаи “Физкултура и спорт” мақолае зери унвони “Гӯштингирӣ бародари самбо” аз чоп баромада буд, ки паҳлавонони тоҷикро бо услҳои истифодабурдаашон баҳои баланд додаанд. Е. М. Чумаков ва А. Олимов, мутахассисони варзиш паҳлавонони гӯштини тоҷикиро самбочиёну ҷудокорони тайёр унвон кардаанд ва ин намуди гӯштинро василаи хуби омода намудани паҳлавонон дар дигар намудҳои гӯштин арзёбӣ намудаанд.
Тавваҷҷӯҳи мутахассисони хориҷ ба паҳлавонони мо беасос нест, зеро варзишгарони мо аз овони хурдӣ ба гӯштини суннатии бобогиамон машқро оғоз намуда, баъдан барои баромадан ба қуллаҳои баланд ба намуди дигари гӯштин гузариш мекунанд.
Пас чӣ бояд кард, то гӯштини миллии мо ҳам дар сатҳи ҷаҳонӣ муаррифӣ шаваду он ба қатори дигар намудҳои варзиши байналмилалӣ шомил гардад. Маҳмаддовуд Одинаев, сармураббии гӯштини миллӣ вобаста ба ин масъала чунин ибрози андеша намуд: “Ман хоҳиш дорам, ки ба хотири ҷаҳонӣ намудани гӯштини миллӣ, дар ҷашни Наврӯзи байналмилалӣ ва ё дар ҷашни Истиқлолияти кишвар ҷоми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз намуди гӯштини миллӣ гузаронида шавад. Албатта, дар аввал мо наметавонем паҳлавонони тамоми ҷаҳонро ҷалб намоем, балки баҳри тарғиб ёфтани ин ҷом ба мо даъват намудани паҳлавонони давлатҳои ҳавзаи Наврӯз кифоя аст. Инчунин дар такя ба мақомоти варзишии ҷумҳурӣ як сомонаи махсуси гӯштини миллӣ ва як базаи махсуси гӯштини миллӣ ташкил шавад. Мо метавонем ҳамарӯза ҷаҳониёнро аз гӯштини тамаддуни ориёитабор бохабар намоем. Ман фикр мекунам барои баровардани гӯштини миллӣ ба қатори дигар намудҳои варзиши байналмилалӣ ҷоми Президенти кишвар аз намуди гӯштини миллӣ бисёр таъсири калон мегузорад”.
Мо умед дорем, ки сохторҳои марбута барои ҷаҳонӣ намудани гӯштини миллӣ чораҳои заруриро андешида, дар як муддати кӯтоҳ гӯштини миллӣ таваҷҷуҳи паҳлавонони дигар кишварҳоро ба худ ҷалаб месозад.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед