Муоширати хуб доштан, бо атрофиён муносибати самимӣ ва дилкаш ба роҳ мондан ҳамеша қобили таваҷҷуҳу лоиқи таҳсин аст, вале кори сода нест. Ба он маъно, ки аз дасти ҳар кас барнамеояд. Балки кам нафаронеро, хоса аз миёни ҷавонон имрӯз меёбед, ки нармсухану хушмуомила бошад. Кӯчаву хиёбонҳои мо аз ҷавононе, ки забонро хор карда, муоширатро дар сатҳи даркорӣ ба роҳ монда наметавонанд, пур аст. Бинобар ин мо аз ҳамсуҳбатонамон пурсидем.
Меҳроб Ҷумаев, устоди ДМТ, забоншинос:
- Коста гардидани муоши¬рати ҷавонон чанд омили объектививу субективӣ дорад. Дар шароити имрӯза гумон мекнам, ки омили аз ҳама муҳим ин фарҳангу маданияти хонаводагӣ ба шумор меравад. Агар фарзанд дар муҳити оила хуб тарбия ёбад, падару модар шароити хуб муҳайё кунанд, ҳамеша китоб хонанд, рӯзнома хонанд, бова¬рии комил дорам, ки фарзандон ҳеҷ гоҳ дуруштзабонӣ намекунанд. Лекин бадбахтона баъд аз воқеаҳои навадум, фарҳанги оилавии мо ҳам коста гардид. Аз тарафи дигар хушбахтона, ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон қонунеро “Дар бораи масъулия¬ти падару модар даор тарбияи фарзанд” қабул намуд, ки масъ¬улияти худи волидайнро баланд мебардорад, то эшон дар тарби¬яи фарзандон бетарафӣ зоҳир накунанд.

Ғайр аз ин омилҳои дигаре ҳастанд, ки ба мактабу ҷомеа вобастаанд. Мактабу ҷомеа омилҳои дуюм ва сеюмдараҷа ба ҳисоб мераванд. Дар мактаб устодонро зарур аст, ки бисёртар ба ахлоқи хонандагон ба тар¬зи гуфтор, одобу рафтори онҳо диққат диҳанд. Кӯшиш ба харҷ диҳанд, ки хонандагон аз синфи дуюм ва сеюм рӯ ба китобхонӣ оранд. Шахсан аз таҷрибаи худ мегӯям, ки дар лаҳзаи синфи ду ва се буданамон устод моро бурда, ба китобхонаи мактаб аъзо мекарданд. Бар замми ин ҳар ҳафта худи муаллим оварда ба мо китобҳои бачагона мо¬доданд, мо мехондем ва байни синф табдил мешуданд. Фикр мекунам ин таҷрибаи беҳтарин аст, зеро ҳамин таҷриба боис гардид, ки мо рӯ ба китобу рӯзнома овардем. Агар устодон аз синфи ду ва се ханандагонро ба хондани китобҳои бачагона раҳнамо шаванд, баъдан оҳиста-оҳиста мувофиқи синни онҳо китоби бадеӣ мутолиа намоянд аз беҳудагардӣ ва корҳои носавобе, ки оқибатҳои нохӯш доранд, даст кашанд, бовар дорам, ки косташавии одобу гуфтор ва рафтору муоширати ҷавонону наврасон пурра аз байн нара¬вад ҳам, дар сатҳи ниҳоят кам ба чашм мерасад.

Миров Ф. С. корманди шӯъбаи сотсиологияи АИҶТ, ҷомеашинос:
- Вақте мо муоширати ҷавонон мегӯем, на танҳо суҳбати рӯ ба рӯи онҳо бо якдигар, балки муоширати маҷозие, ки дар сайтҳои иҷтимоӣ сурат мегиранд, пеши назар мео¬яд. Муоширати байни ҷавонон ба таври умумӣ дар ҳеҷ давру замон ба пуррагӣ коста нагардидааст. Танҳо воситаҳои нави техникаву технологие пайдо шудаанд, ки ба ҷавонон имконият медиҳанд, ки рӯзи дароз дар муошират бо¬шанд. Ҷавонон бештари вақти хешро дар интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ мегузаронанд. Баъзе ҳолатҳо зарурат ба муоширати зинда надоранд. Аз ҳамин лиҳоз вақте ба муоширати зинда сару кор мегиранд, дар онҳо костагиҳо ба назар мерасад. Қариб ҳар рӯз мафҳумҳо ва калимаҳои нав дар муоширати байни ҷавонон ворид гардида истодааст. Мушоҳидаҳо нишон медиҳад, ки гарчанде сатҳи донишҳои динӣ ва дунявии ҷавонон баланд набошад ҳам, ҷаҳонбиниашон хеле васеъ аст, зеро ки аз ҳар воқеаву рӯйдоди дохил ва хориҷӣ кишвар хабардоранд. Солҳои пеш воқеаҳо зуд паҳн намешуданд, имрӯз бошад тавассути сайтҳои иҷтимоӣ қариб ки ҳама хабардор меша¬ванд. Калимаҳои наву истилотҳои дурушт низ таввасути сайтҳои иҷтимоӣ, зуд дар байни ҷавонон паҳн шуда ба як муд медарояд. Ва то як мудати дурудароз да¬вом мекунад. Аз ин сабаб як омили коста гардидани муоширати ҷавонон технологияи муосири информатсионӣ мебошанд.

Ҷомеа ҳам ба ташаккули ма¬данияти муоширати ҷавонон боис мегардад. Солҳои пеш дар нақлиёти ҷамъиятӣ агар ҷавоне алфози қабеҳро сарф мекард, мавриди сарзаниши дигарон ва асосан калонсолон қарор меги¬рифт. Айни замон дар нақлиёти ҷамъиятӣ мебинем, ки ҷавонону наврасон ибораҳоеро истифода мебаранд ва муоширати номақбул доранд, ҳеҷ кас дахолат накарда назорат ҳам намекунанд. Асо¬сан барои бартараф кардани ин мушкили мебояд ҷавонон беш¬тар ба маҳфилҳу клубҳо ва театр ҷалб карда шаванд, ки аз клубҳо ному нишон нест, ба театр бошад ҷавонон намераванд.

Аҳлиддини Садриддин, равоншинос:
- Тифли навзод ҳаммонанди компютер холист, яъне вақте ки мо компютери нав мехарем ӯ ҳеҷ барнома надорад. Корфар¬мо ҳар барномае ҷой кунад, компютер ҳам бар асоси он фаъолият мекунад. Мағзи сари тифл низ шабеҳи ҳамон дастгоҳ ё компютер аз ҳар гуна сухан ва фикр холист. Пас, падару модар аввалин касоне ҳастанд, ки тифли маъсум ё кӯдаки нав чашм ба дунёи ҳастӣ кушо¬даро аз рӯзи аввали зиндагӣ савқ ва шакл медиҳанд. Оли¬мон мегӯянд, ки ҳамон гунае калонсол маълумотро қабул мекунад, кӯдак низ ҳамин хел қабул мекунад. Яъне дар қабули маълумот кӯдак ва калонсол ба¬робаранд. Фарқияташ дар ин аст, ки кӯдак наметавонад маъ-лумоти гирифтаашро истифода барад. Ба ҳамин хотир агар бо тифл бо садои дурурушт муошират кунем, зуд гиря мекунад. Аз ин бармеояд, ки тифли навзод таббасумро аз асабоният ҷудо карда метавонистааст. Пас, ҳар гуна муоширате, ки дар хона мешавад ба афрод ё кӯдаконе дар он ҷо зиндагӣ доранд, таъсири худро марасонад. Зеро ки волидайн нақши асосиро дар ояндаи кӯдак мебозанд. Воқеан ҳам зиндагии байни заношӯи аз баҳсу муноқишаҳо орӣ нест. Хуб мешуд, ки падару модар дар назди фарзанд масоили зиндагиро матраҳ насозанд. Он масоиле, ки боиси хархаша ва баланд шудани садои дурушт дар муошират байни ҳам ме¬шавад, канор гузоранд, то фар¬занд дарк накунад, ки хафагӣ ва норизогӣ байни падар ва мода¬раш авҷ гирифтааст.

Банда дар тарбияи кӯдак ҳеҷ гоҳ суханҳои қабеҳро ба забон намеорам, ҳарчанд айбу гуноҳаш калон ҳам бо¬шад. Муоширати хуш надо¬штани ҷавононро сабаб хуб тарбия наёфтани онҳо аз ҷониби волидон аст. Сарчаш¬маи дуруштзабонии фарзандон калонсолҳоянд.

Назрихудо КАРИМОВ, коромӯзи “ҶТ”