ҶОМЕА
Ҷумъа 26 Апрел 2024 01:32
Боиси ифтихор аст, ки 105 сол боз халқи тоҷик дорои матбуоти чопист ва ҳар сол 11-уми мартро дар Тоҷикистон ҳамчун Рӯзи матбуот ҷашн мегиранд. Тасмим гирифтем дар арафаи ин ҷашн бо рӯзноманигори варзида, узви Иттифоқи журналистони Тоҷикистон, Аълочии матбуоти Тоҷикистон, дорандаи ҷоизаи Иттифоқи журналистони Тоҷикистон ба номи Абулқосим Лоҳутӣ Ҳуринисо Ализода перомуни гузашти ҷавонӣ ва дирӯзу имрӯзи журналистикаи тоҷик суҳбат анҷом диҳем.
- Аз рӯзгори тифлии хеш қисса мекардед?
- Тифлии ман дар як муҳити нисбатан фарҳангӣ паси сар шуд. Зеро дар хонадони мо ҳамеша илму дониш ва ахлоқи накӯро дар ҷои аввал мегузоштанд. Падари ман яке аз нафарони фарҳангии замони баъди инқилоб буданд. Ҳамин буд, ки ӯро дар солҳои ҶБВ ба хотири донишу малакаи хуб доштанаш ба ҷанг сафарбар накарданд. Модарам таҳсилоти олӣ надошт, вале зани бисёр хирадманд буд. Онҳо то замони таваллуди ман дар кӯҳистони Даштиҷум иқомат менамуданд, вале чун ман таваллуд шудам, оилаи моро ба ноҳияи Москва (Мир Саид Алии Ҳамадонӣ) муҳоҷир карданд. Падари ман дар ин ҷо умри зиёд надид ва ҳангоми 9-солагии ман аз олам даргузашт. Ин барои мани ҳанӯз норасида ва оилаи мо як шикасти бузург буд. Модарам он қадар зани боҷасорат буд, ки вақте 8 фарзанд дар пеши ӯ монду шавҳараш даргузашт, тарбия ва танҳо бузург намудани фарзандон хастааш намекард. Ба ҷои он ки як зани бо 8 фарзанд аз шавҳар ҷудогашта гиряву нола намояд ва роҳашро гум кунад, баръакс роҳашро ёфт. Ҳарчанд на маъумот дошт ва на ҷое кор мекард. Як зани одии деҳотии хонашин буд.
- Пас, чӣ гуна тавонистед, дар муҳити деҳот аз пайи таҳсил шавед ва дар он замоне, ки барои занон дар донишгоҳ таҳсил кардан афсона буд, Шумо донишҷӯи донишгоҳи №1-и ҷумҳурӣ гардидед?
- Дар хонадони мо китоб хондан ба маънии таом хӯрдан буд, ки агар рӯзе чанд маротиба хӯрок нахӯрӣ зистан имкон надорад. Миёни бародарону хоҳарони ман пайваста мусобиқаи китобхонӣ ва шеъразбарнамоӣ ташкил мешуд. Кӣ чӣ қадар дониш дорад, кӣ чиро бештар медонад, баҳсҳои апаву хоҳарӣ ва акаву додарии мо буданд. Мо доири масъалаи дигар суҳбат намекардем. Суҳбати мо аз боби дониш буд. Агар чизеро намедонистӣ, маънии онеро дошт, ки ту дар назди дигар хоҳару бародарон шармандаӣ. Миёни мо анъана ҳамин буд, ки баҳои “4” боиси таъна мешуд. Дар бораи баҳои “3” ва “2” ҷои гап набуд. Бародарони калонам, ки ба ҷои падарам буданд, ҳар рӯз рӯзномаи мактабии моро тафтиш мекарданд. Яъне муҳити оила нисбатан фарҳангӣ ва дар айёми худ пешрафта буд. Ҳамин ки ба мактаб пой мегузоштем, як чизро ба мо талқин менамуданд, ки бояд дар ҷои аввал бошем, яъне нахустин нафар будан то андозае шарт буд. Мактаби лидерии ман аз мактаби миёна оғоз гардидааст. Ҳангоме ки ба синфи як рафтам, бо сабаби он ки хондану навиштанро метавонистам, маро сардори синф гузоштанд ва то поёни мактаб, яъне тӯли 10 сол сардори синф будам. Аз синфи 7 сар карда раиси шурои духтарон интихоб гардидам, пас аз хатми синфи 8, яъне аз синфи 9 маро комсорги мактаб таъин карданд.
- Ҷавониро чӣ гуна дарёфтед?
- Ман аслан ба маънои томаш ҷавонӣ надоштам. Ҷавониҳои ман дар як доираи муайян сипарӣ мегардид. Ҳангоми таҳсили дар донишгоҳ ман фақат се ҷойро медидам ва ҳамеша бо он ҷойҳо побанд будам - донишгоҳ, китобхона ва хобгоҳ. Ин секунҷае буд, ки дар давоми таҳсил аз ин доира берун намеомадам. Бароям он қадар муҳити тангеро созмон дода будам, ки кино рафтану сайругашт намудан ва гаштугузори беҳударо аслан раво намедидам. Барои ман аз ҳама муҳим он буд, ки бояд аъло мехондам, зеро мо аввалин нафароне будем, ки аз деҳа ба Душанбе барои таҳсил омада будем. Агар мо рафтори ноҷо ва амалҳои зишт анҷом медодему аз таҳсил канор мемондем, муҷиби он мегардид, ки дигар духтарони деҳот бо гуноҳи мо аз таҳсил канор мемонданд. Яъне мо нафарони раҳкушо будем. Вақте ҷавонон ба ман изҳори муҳаббат мекарданд, ягона ҷавоби ман ин буд, ки ман барои шавҳар не, балки барои таҳсил омадаам. Меъёрҳои хеле танг ва маҳдудае барои хеш сохта будам, ки агар яке талаботи замон буд, дигари талаботи деҳа ва сеюмиро ҳатман худ эҷод карда будам. Баъзан аз инҳо пушаймонӣ ҳам мекунам, зеро ман давраи ҷавониро аз сар гузаронидаам, аммо ҷавонӣ надидаам. Ҷавонии ман аз таҳсил иборат буд.
- Дар мавриди ахлоқи ҷавонон чӣ андеша доред?
- Дар даврони ҷавонии мо, агар нафаре дар кӯча баланд механдид, тамоми мардуми атроф ба ӯ бо нигоҳи тамасхур менигарист ё як нигоҳе мекард, ки он нигоҳ инсонро тарбия менамуд. Ҳар кас ҳақ дошт каси дигарро тарбия кунад. Имрӯз ҷавон то андозае ҷомеаро гӯш намекунад, балки худаш мустақилона меъёр месозад. Дар хусуси фарҳанги либоспушӣ агар назар кунем, ҷавонон ҳар либосеро хоҳанд ба бар мекунанд, вале он даврон ҳар кас либосҳои хешро дар доираи қабули ҷомеа мепӯшид. Ҳар амалу рафтори хешро дар доираи қабули ҷомеа танзим мекард. Мутаассифона, имрӯз меъёрҳо то андозае коста шудаанд. Ҷавони имрӯза агар худ ҷомеасоз набошад ва ҷомеаро ба роҳи нек раҳнамун насозад, ҷомеа рӯ ба косташавӣ хоҳад овард. Ҳамин чиз боис гардид, ки билохира Ҳукумат тасмим гирад, ки солеро ҳамчун “Соли ҷавонон” эълон намояду пурра ба тармиму бозсозии насли ҷавон пардозад ва ҷавононро дар руҳия эҳтироми байниҳамдигарӣ ва ахлоқи намунавӣ тарбият созад.
- Ҷавонӣ аз нигоҳи Шумо чӣ гуна бояд бошад?
- Аз нигоҳи ман бояд ҷавонон ҳам таҳсил дошта бошанд, ҳам ҷавониро тарзе гузаронанд, ки дар оянда тавонанд бо ба ёд овардани лаҳзаҳои ҷавонӣ болидахотир гарданд. Ман ифтихор менамоям, ки дар айёми ҷавонӣ таҳсил кардаам, вале боз афсӯс мехӯрам, ки ҷавонӣ накардаам. Айёми ҷавониро тарзе гузаронидан лозим аст, ки ҳам тавонӣ таҳсилро фаро гирӣ ва ҳам аз хушиҳои ин давр лаззат барӣ.
- Чӣ чиз Шуморо ба ҷодаи журналистика овард?
- Маро аслан маҳорату истеъдоди худовандӣ ба кӯчаи журналистика кашонд. Ман аслан донишгоҳро бо ихтисоси мунаққиди адабӣ ба итмом расонидаам, вале чун оташак ва шавқи журналист будан дар ниҳодам ҳамеша ҷавлон мезад, билохира ман рӯй ба журналистика овардам.
- Чун Шумо яке нафароне ҳастед, ки ҳам дар замони шӯравӣ ва ҳам даврони соҳибистиқлолӣ дар соҳаи рӯзноманигорӣ фаъолият кардаед мегуфтед, ки журналистика дар даврони шӯравӣ чӣ гуна буд ва имрӯз чӣ рангорангие дар ин пеша ба назар мерасад?
- Журналистика дар даврони шӯравӣ низ ҳамин журналистика буд, яъне рисолати таърихӣ-сиёсии хешро бозӣ мекард. Фарқ дар он аст, ки он вақт журналистика дар хизмати як ҳизб ва як идеология буд. Журналистикаи шӯравӣ талаботи ҳамон замонро пурра риоя мекард ва дар он сензура дар сатҳи олӣ буд, яъне аз болои тамоми ВАО давлат назорат мебурд.
Журналистика дар замони соҳибистиқлолӣ аз назорати давлатӣ берун бароварда шуд, яъне дар баробари ВАО-и расмӣ ВАО-и мустақил низ рӯи кор омад ва сензура пурра бардошта шуд. Агар дар он замон аксари мавзуҳо ва проблемаҳоро давлат намегузошт инъикос шавад ва мавриди баррасӣ қарор гирад, имрӯз метавон ҳам дар ВАО-и давлатӣ ва ҳам мустақил дилхоҳ масъалаҳоро ҳаллу фасл кард, ки ин далели пойдор будани озодии баён ва демократия мебошад. Яъне метавон гуфт, ки дасту пойи журналист дар овони соҳибистиқлолӣ кушода шуд ва журналистика ба мафҳуми васеаш рӯи кор омад.
- Инъикоси мушкилоти занон ва баробарии гендерӣ дар кадом давра бештар матраҳ мегардид (дар қиёс бо замони шуравӣ)?
- Агар аз дидгоҳи сиёсӣ назар афканем, ин масъала дар даврони кунунӣ беҳтар ба назар мерасад. Зане, ки дар он даврон расонаӣ мешуд, говҷӯш ё ягон механизатору деҳқонзан буд, вале имрӯз садҳо касбу коре ҳастанд, ки ба воситаи онҳо занону бонувон расонаӣ мегарданд. Хушбахтона, яке аз самтҳои сиёсати давлатии мо низ боло бурдани нақши занон дар ҷомеа маҳсуб мегардад. Ёд дорам солҳое, ки дар рӯзномаи вилояти “Роҳи Ленинӣ” фаъолият мекардам, дар идора ба ғайр аз ман зане фаъолият наменамуд. Агар дар Душанбе таҳсил намудани мо дар он айём барои ҳамдеҳагони ман сенсатсия (ҳангома) буд, аммо имрӯз қариб аз ҳар оила духтарон ба таҳсили олӣ фаро гирифта мешаванд, ҳатто барои гирифтани квотаҳои Президенти ҷумҳурӣ дар миёни духтарон рақобат ба миён меояд. Ин маънои онро дорад, ки дар ин самт журналистика ва сиёсат корҳои зиёдеро ба сомон расонидаанд.
Хуршед ХОВАРӢ, "ҶТ"
- Аз рӯзгори тифлии хеш қисса мекардед?
- Тифлии ман дар як муҳити нисбатан фарҳангӣ паси сар шуд. Зеро дар хонадони мо ҳамеша илму дониш ва ахлоқи накӯро дар ҷои аввал мегузоштанд. Падари ман яке аз нафарони фарҳангии замони баъди инқилоб буданд. Ҳамин буд, ки ӯро дар солҳои ҶБВ ба хотири донишу малакаи хуб доштанаш ба ҷанг сафарбар накарданд. Модарам таҳсилоти олӣ надошт, вале зани бисёр хирадманд буд. Онҳо то замони таваллуди ман дар кӯҳистони Даштиҷум иқомат менамуданд, вале чун ман таваллуд шудам, оилаи моро ба ноҳияи Москва (Мир Саид Алии Ҳамадонӣ) муҳоҷир карданд. Падари ман дар ин ҷо умри зиёд надид ва ҳангоми 9-солагии ман аз олам даргузашт. Ин барои мани ҳанӯз норасида ва оилаи мо як шикасти бузург буд. Модарам он қадар зани боҷасорат буд, ки вақте 8 фарзанд дар пеши ӯ монду шавҳараш даргузашт, тарбия ва танҳо бузург намудани фарзандон хастааш намекард. Ба ҷои он ки як зани бо 8 фарзанд аз шавҳар ҷудогашта гиряву нола намояд ва роҳашро гум кунад, баръакс роҳашро ёфт. Ҳарчанд на маъумот дошт ва на ҷое кор мекард. Як зани одии деҳотии хонашин буд.
- Пас, чӣ гуна тавонистед, дар муҳити деҳот аз пайи таҳсил шавед ва дар он замоне, ки барои занон дар донишгоҳ таҳсил кардан афсона буд, Шумо донишҷӯи донишгоҳи №1-и ҷумҳурӣ гардидед?
- Дар хонадони мо китоб хондан ба маънии таом хӯрдан буд, ки агар рӯзе чанд маротиба хӯрок нахӯрӣ зистан имкон надорад. Миёни бародарону хоҳарони ман пайваста мусобиқаи китобхонӣ ва шеъразбарнамоӣ ташкил мешуд. Кӣ чӣ қадар дониш дорад, кӣ чиро бештар медонад, баҳсҳои апаву хоҳарӣ ва акаву додарии мо буданд. Мо доири масъалаи дигар суҳбат намекардем. Суҳбати мо аз боби дониш буд. Агар чизеро намедонистӣ, маънии онеро дошт, ки ту дар назди дигар хоҳару бародарон шармандаӣ. Миёни мо анъана ҳамин буд, ки баҳои “4” боиси таъна мешуд. Дар бораи баҳои “3” ва “2” ҷои гап набуд. Бародарони калонам, ки ба ҷои падарам буданд, ҳар рӯз рӯзномаи мактабии моро тафтиш мекарданд. Яъне муҳити оила нисбатан фарҳангӣ ва дар айёми худ пешрафта буд. Ҳамин ки ба мактаб пой мегузоштем, як чизро ба мо талқин менамуданд, ки бояд дар ҷои аввал бошем, яъне нахустин нафар будан то андозае шарт буд. Мактаби лидерии ман аз мактаби миёна оғоз гардидааст. Ҳангоме ки ба синфи як рафтам, бо сабаби он ки хондану навиштанро метавонистам, маро сардори синф гузоштанд ва то поёни мактаб, яъне тӯли 10 сол сардори синф будам. Аз синфи 7 сар карда раиси шурои духтарон интихоб гардидам, пас аз хатми синфи 8, яъне аз синфи 9 маро комсорги мактаб таъин карданд.
- Ҷавониро чӣ гуна дарёфтед?
- Ман аслан ба маънои томаш ҷавонӣ надоштам. Ҷавониҳои ман дар як доираи муайян сипарӣ мегардид. Ҳангоми таҳсили дар донишгоҳ ман фақат се ҷойро медидам ва ҳамеша бо он ҷойҳо побанд будам - донишгоҳ, китобхона ва хобгоҳ. Ин секунҷае буд, ки дар давоми таҳсил аз ин доира берун намеомадам. Бароям он қадар муҳити тангеро созмон дода будам, ки кино рафтану сайругашт намудан ва гаштугузори беҳударо аслан раво намедидам. Барои ман аз ҳама муҳим он буд, ки бояд аъло мехондам, зеро мо аввалин нафароне будем, ки аз деҳа ба Душанбе барои таҳсил омада будем. Агар мо рафтори ноҷо ва амалҳои зишт анҷом медодему аз таҳсил канор мемондем, муҷиби он мегардид, ки дигар духтарони деҳот бо гуноҳи мо аз таҳсил канор мемонданд. Яъне мо нафарони раҳкушо будем. Вақте ҷавонон ба ман изҳори муҳаббат мекарданд, ягона ҷавоби ман ин буд, ки ман барои шавҳар не, балки барои таҳсил омадаам. Меъёрҳои хеле танг ва маҳдудае барои хеш сохта будам, ки агар яке талаботи замон буд, дигари талаботи деҳа ва сеюмиро ҳатман худ эҷод карда будам. Баъзан аз инҳо пушаймонӣ ҳам мекунам, зеро ман давраи ҷавониро аз сар гузаронидаам, аммо ҷавонӣ надидаам. Ҷавонии ман аз таҳсил иборат буд.
- Дар мавриди ахлоқи ҷавонон чӣ андеша доред?
- Дар даврони ҷавонии мо, агар нафаре дар кӯча баланд механдид, тамоми мардуми атроф ба ӯ бо нигоҳи тамасхур менигарист ё як нигоҳе мекард, ки он нигоҳ инсонро тарбия менамуд. Ҳар кас ҳақ дошт каси дигарро тарбия кунад. Имрӯз ҷавон то андозае ҷомеаро гӯш намекунад, балки худаш мустақилона меъёр месозад. Дар хусуси фарҳанги либоспушӣ агар назар кунем, ҷавонон ҳар либосеро хоҳанд ба бар мекунанд, вале он даврон ҳар кас либосҳои хешро дар доираи қабули ҷомеа мепӯшид. Ҳар амалу рафтори хешро дар доираи қабули ҷомеа танзим мекард. Мутаассифона, имрӯз меъёрҳо то андозае коста шудаанд. Ҷавони имрӯза агар худ ҷомеасоз набошад ва ҷомеаро ба роҳи нек раҳнамун насозад, ҷомеа рӯ ба косташавӣ хоҳад овард. Ҳамин чиз боис гардид, ки билохира Ҳукумат тасмим гирад, ки солеро ҳамчун “Соли ҷавонон” эълон намояду пурра ба тармиму бозсозии насли ҷавон пардозад ва ҷавононро дар руҳия эҳтироми байниҳамдигарӣ ва ахлоқи намунавӣ тарбият созад.
- Ҷавонӣ аз нигоҳи Шумо чӣ гуна бояд бошад?
- Аз нигоҳи ман бояд ҷавонон ҳам таҳсил дошта бошанд, ҳам ҷавониро тарзе гузаронанд, ки дар оянда тавонанд бо ба ёд овардани лаҳзаҳои ҷавонӣ болидахотир гарданд. Ман ифтихор менамоям, ки дар айёми ҷавонӣ таҳсил кардаам, вале боз афсӯс мехӯрам, ки ҷавонӣ накардаам. Айёми ҷавониро тарзе гузаронидан лозим аст, ки ҳам тавонӣ таҳсилро фаро гирӣ ва ҳам аз хушиҳои ин давр лаззат барӣ.
- Чӣ чиз Шуморо ба ҷодаи журналистика овард?
- Маро аслан маҳорату истеъдоди худовандӣ ба кӯчаи журналистика кашонд. Ман аслан донишгоҳро бо ихтисоси мунаққиди адабӣ ба итмом расонидаам, вале чун оташак ва шавқи журналист будан дар ниҳодам ҳамеша ҷавлон мезад, билохира ман рӯй ба журналистика овардам.
- Чун Шумо яке нафароне ҳастед, ки ҳам дар замони шӯравӣ ва ҳам даврони соҳибистиқлолӣ дар соҳаи рӯзноманигорӣ фаъолият кардаед мегуфтед, ки журналистика дар даврони шӯравӣ чӣ гуна буд ва имрӯз чӣ рангорангие дар ин пеша ба назар мерасад?
- Журналистика дар даврони шӯравӣ низ ҳамин журналистика буд, яъне рисолати таърихӣ-сиёсии хешро бозӣ мекард. Фарқ дар он аст, ки он вақт журналистика дар хизмати як ҳизб ва як идеология буд. Журналистикаи шӯравӣ талаботи ҳамон замонро пурра риоя мекард ва дар он сензура дар сатҳи олӣ буд, яъне аз болои тамоми ВАО давлат назорат мебурд.
Журналистика дар замони соҳибистиқлолӣ аз назорати давлатӣ берун бароварда шуд, яъне дар баробари ВАО-и расмӣ ВАО-и мустақил низ рӯи кор омад ва сензура пурра бардошта шуд. Агар дар он замон аксари мавзуҳо ва проблемаҳоро давлат намегузошт инъикос шавад ва мавриди баррасӣ қарор гирад, имрӯз метавон ҳам дар ВАО-и давлатӣ ва ҳам мустақил дилхоҳ масъалаҳоро ҳаллу фасл кард, ки ин далели пойдор будани озодии баён ва демократия мебошад. Яъне метавон гуфт, ки дасту пойи журналист дар овони соҳибистиқлолӣ кушода шуд ва журналистика ба мафҳуми васеаш рӯи кор омад.
- Инъикоси мушкилоти занон ва баробарии гендерӣ дар кадом давра бештар матраҳ мегардид (дар қиёс бо замони шуравӣ)?
- Агар аз дидгоҳи сиёсӣ назар афканем, ин масъала дар даврони кунунӣ беҳтар ба назар мерасад. Зане, ки дар он даврон расонаӣ мешуд, говҷӯш ё ягон механизатору деҳқонзан буд, вале имрӯз садҳо касбу коре ҳастанд, ки ба воситаи онҳо занону бонувон расонаӣ мегарданд. Хушбахтона, яке аз самтҳои сиёсати давлатии мо низ боло бурдани нақши занон дар ҷомеа маҳсуб мегардад. Ёд дорам солҳое, ки дар рӯзномаи вилояти “Роҳи Ленинӣ” фаъолият мекардам, дар идора ба ғайр аз ман зане фаъолият наменамуд. Агар дар Душанбе таҳсил намудани мо дар он айём барои ҳамдеҳагони ман сенсатсия (ҳангома) буд, аммо имрӯз қариб аз ҳар оила духтарон ба таҳсили олӣ фаро гирифта мешаванд, ҳатто барои гирифтани квотаҳои Президенти ҷумҳурӣ дар миёни духтарон рақобат ба миён меояд. Ин маънои онро дорад, ки дар ин самт журналистика ва сиёсат корҳои зиёдеро ба сомон расонидаанд.
Хуршед ХОВАРӢ, "ҶТ"
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед