Наврӯз яке аз бошукӯҳтарин ҷашнҳои ниёгони мост, ки ба мо аз замонҳои қадим ба мерос мондааст. Вақте сухан аз ҷашни Наврӯз меравад, хоҳу нохоҳ бозиҳои миллии варзишии он пеши назар меоянд. Ин ҷашнро бе баргузории ин бозиҳо тасаввур кардан ғайриимкон аст. Чавгонбозӣ баробари дигар навъҳои бозиҳои миллӣ яке аз он варзишҳоест, ки аз замони қадим мерос мондааст. Чанде қабл дар шаҳри Андиҷони Узбекистон Чемпионати Осиёи Марказӣ оид ба чавгонбозӣ баргузор гашт, ки дастаҳои яккачини чавгонбозони мо ҳам миёни мардон ва ҳам миёни занон ба гирифтани медал ва мақомҳои ифтихорӣ даст ёфтанд.

Дар зимн вобаста ба ин дас-товарди чавгонбозон, вазъи ин навъи варзиш ва мушкилоту пешрафтҳои он суҳбате доир намудем бо Холмурод Асоев, мудири кафедраи “Бозиҳои варзишӣ”-и Донишкадаи тарбияи ҷисмонии Тоҷикистон ба номи С. Раҳимов.

- Биёед суҳбатро аз вазъи имрӯзаи чавгонбозӣ – ин навъи бозии миллӣ дар кишвар оғоз кунем. Ба андешаи шумо айни замон он дар кадом вазъ қарор дорад?

- Чавгонбозӣ яке аз варзишҳои махсуси мардуми тоҷик мебошад, ки аз асрҳои хеле қадим байни мардуми Шарқ пайдо шудааст. Ин намуди бозиро асосан, аввал бо асп бозӣ мекарданд. Баъд оҳиста - оҳиста чавгонбозии болои хок пайдо шуд.

Агар мо вазъи имрӯзаи чавгонбозиро дар Тоҷикистон дида бароем, ин навъи варзиш дар тамоми манотиқи кишвар рушд карда истодааст. Мо дастаҳое дар тамоми шаҳру ноҳия ва вилоятҳои кишвар дорем, ки ба тамрини ин бозии миллӣ машғуланд. Ҳамчунин, соли дуюм аст, ки аз ин навъи варзиш дар ВМКБ низ дастаи алоҳида таъсис ёфт. Мо ин дастаро ба мусобиқа дар ҷашни Наврӯзи соли 2023 даъват кардем ва онҳо тавонистанд ба гирифтани мақоми сеюм сазовор гарданд. Ин маънои онро дорад, ки айни замон вазъи чавгонбозӣ дар кишвар хуб аст ва рушд карда истодааст.

- Тими мунтахаби чавгонбозони тоҷик дар Чемпионати Осиёи Марказӣ ҳам миёни мардон ва ҳам миёни занон ба гирифтани мақомҳои ифтихорӣ даст ёфтанд. Шумо ҳамчун коршинос ва мураббии ин соҳа пирӯзии мазкурро чӣ гуна арзёбӣ мекунед?

- Дастаҳои чавгонбозони мо баъд аз соли 2010 тавонистанд, ба Чемпионати Осиёи Марказӣ роҳ ёбанд. Ҳар сол кишварамонро дар ин чемпионат ҳам дастаи яккачини мардон ва ҳам бонувон намояндагӣ мекунанд. Дар чемпионати мазкур дастаҳои пурқувват ҷой гирифтаанд. Аммо, ба ин нигоҳ накарда, мо нишон додем, ки қодир ҳастем бо онҳо мубориза бурда, ғалаба ба даст оварем. Сол то сол иштироки тимҳои мо дар ин мусобиқа беҳтар гашта истодааст. Ин низ дар такя ба саволи қаблии шумо шуда метавонад, ки чавгонбозӣ дар кишвар рушд карда истодааст. Солҳои қаблӣ дастаҳои мо ба гирифтани мақомҳои ифтихорӣ даст намеёфтанд. Чемпионати имсола, ки дар шаҳри Андиҷони Узбекистон доир гашт, барои соҳаи чавгони мо дастоварди хотирмонеро рақам зад. Ин бори аввал аст, ки дар Чемпионати Осиёи Марказӣ дастаҳои мо ба гирифтани ду медал мушарраф шуданд. Дастаи яккачини чавгонбозонамон миёни мардон ба гирифтани нишони нуқра ва ҳайати бонувонамон нишони биринҷии сабқатро соҳиб шуданд. Ин ғалабаҳо фоли нек аст ва муваффақиятҳои бештар дар пеш аст.

- Таваҷҷуҳи ҷавонон ба ин навъи варзиш чӣ гуна аст?

- Айни замон то андозае таваҷҷуҳи ҷавонон нисбат ба ин навъи варзиш камтар аст. Аммо ба ин нигоҳ накарда, мо миёни наврасону ҷавонон тарғибот мебарем, то шумораи хоҳишмандон ба ин навъи варзиш зиёд гардад.

Дар кишвари мо бештар мактабҳои махсуси варзишии захираҳои олимпӣ кор карда истодаанд. Масалан, дар Мактаби махсуси варзишии захираҳои олимпии №5 зиёда аз 8 мутахассиси соҳаи чавгон фаъолият мекунад. Дар он ҷо наврасон аз синни 10 то 16-сола машқ карда истодаанд. Дар Донишкадаи тарбияи ҷисмонии Тоҷикистон ба номи С. Раҳимов низ ихтисоси “Чавгонбозӣ” ҳаст. Дар ҳар як гурӯҳи ин ихтисос 8-10 нафар донишҷӯ таҳсил мекунад, ки метавонанд дар оянда мутахассиси ин соҳа гарданд. Донишҷӯён аз манотиқи гуногуни кишвар ба ин ихтисос дохил мешаванд ва метавонанд пас аз хатми донишкада дар минтақаи худ нав-расону ҷавонони дигарро ба тамрини чавгонбозӣ фаро гиранд. Ҳамчунин, дар ин баробар Федератсияи чавгонбозӣ низ фаъолият намуда истодааст. Ва бовар дорем, ки хоҳишмандони ин бозии миллӣ дар кишвар зиёд хоҳанд гашт.

- Баргузории Фестивали бозиҳои миллии варзишӣ то кадом андоза метавонад ба рушди ин навъи варзиш миёни ҷавонон саҳм гузорад?

- Мақсади асосии Фестивали бозиҳои миллии варзишӣ худ рушди бештари бозиҳои миллӣ миёни ҷомеа аст. Кишвари мо дорои бозиҳои зиёди миллӣ, аз қабили гӯштини миллӣ, чавгонбозӣ, аспдавонӣ ва ғайра мебошад. Баргузории бештари чунин фестивалҳо ба оммавӣ гаштани бозиҳои миллӣ миёни ҷомеа нақши калидӣ мебозад.

- Чавгонбозӣ айни замон дорои кадом мушкилиҳост?

- Мушкилии асосии мо ин набудани майдонҳои чавгонбозӣ аст. Мо танҳо ду майдони чавгонбозӣ дорем, ки яке дар пойтахти кишвар - шаҳри Душанбе ва дигаре дар шаҳри Хуҷанд мебошад. Ин майдонҳо низ соли 1986 сохта шудаанд, ки ба талаботи имрӯза начандон ҷавобгӯанд. Дар дигар минтақаҳои ҷумҳурӣ аз майдонҳои футбол истифода мебарем. Дар баробари ин, лавозимоти дар бозии чавгон истифодашавандаро дар мағозаҳои мо пайдо кардан мушкил аст. Онҳоро дар якҷоягӣ бо федератсия аз хориҷи кишвар дастрас менамоем.

- Донишкадаи тарбияи ҷисмонӣ дар омода намудани варзишгарони ин ришта ва дигар навъҳои бозиҳои миллӣ чӣ нақш дорад?

- Мо зиёда аз 100 намуд бозиҳои миллии тоҷикӣ дорем. Аз он ҷумла, буҷулбозӣ, ланкабозӣ, чавгонбозӣ ва ғайра. Нақшаи Донишкадаи тарбияи ҷисмонӣ ин аст, ки ҷавонони кишвар ба бозиҳои миллӣ арҷ гузоранд. Мо дар донишкада кафед-раи “Бозиҳои миллӣ” дорем, ки мақсади асосиаш омӯзонидани нозукиҳои бозиҳои миллӣ ба донишҷӯён мебошад. Дар ҳама ҷашну маросимҳои наврӯзӣ, ки дар майдонҳои пойтахт баргузор мегарданд, донишҷӯёни Донишкадаи тарбияи ҷисмонӣ қариб ҳамаи намуди бозиҳои миллиро мегузаронанд. Мақсади асосии Донишкадаи тарбияи ҷисмонӣ ин эҳёи бозиҳои миллӣ миёни ҷомеа мебошад. Вақте бозиҳои миллӣ гуфтем, албатта чавгонбозӣ низ ба он шомил мешавад. Як нуктаи дигарро низ қайд кардан бамаврид аст, ки чавгонбозӣ дар баробари бозии миллии мо будан, ҳамчунин, варзиши намуди олимпӣ ба ҳисоб меравад. Мо ҳар сол мутахассисони ин соҳаро омода карда, ба манотиқи гуногуни ҷумҳурӣ равон месозем, то ин навъи варзиш дар кишвар бештар рушд кунад.

- Соли қабл Носир Бозоров дар мусоҳиба бо мо қайд карда буд, ки аз сабаби камтаваҷҷуҳии мо ба ин навъи варзиш Озарбойҷон чавгонбозиро ҳамчун бозии миллии худ ба ҷаҳониён муаррифӣ кард. Ин нукта то куҷо ҳақиқат дорад? Ҷаҳониён чавгонбозиро моли кадом давлат меҳисобанд?

- Мо чавгонбозиро ҳамчун бозии миллии худ эътироф кардаем, аммо, чуноне ки дар боло қайд кардам, барои баргузории он майдонҳои мушаххас надорем. Танҳо ду майдон дорем, ки аз замони сохта шудани онҳо наз-дик ба 40 сол гузаштааст. Баръакси мо, дар Озарбойҷон қариб 20-25 майдонҳои ҳозиразамони чавгонбозӣ бунёд шудааст. Онҳо наздик ба 10 дастаи олӣ доранд, ки ин сабаб гаштааст, то чавгонбозӣ дар Озарбойҷон нисбат ба мо бештар рушд намояд. Агар мо низ ин шароитҳоро медоштем, шояд чавгонбозиро ҳамчун бозии миллии тоҷикон ба ҷаҳониён муаррифӣ мекардем. Ба монанди гӯштини миллиамон, ки онро тавонистем, ҳамчун бозии миллиамон ба ҷаҳониён муаррифӣ созем. Аммо бо вуҷуди ин дар арсаи ҷаҳонӣ моли кадом давлат будани ин навъи варзиш ба таври мушаххас ва дақиқ қайд нашудааст. Айни замон дар баробари Тоҷикистон ҳамчунин Ҳиндустон, Покистон, Озарбойҷон ва дигар давлатҳо иддао доранд, ки ин навъи варзиш бозии миллии онҳост.

- Шумо қайд кардед, ки чавгонбозӣ ба рӯйхати Бозиҳои олимпӣ шомил аст. Пас чаро аз намуди чавгонбозӣ ба Бозиҳои олимпӣ роҳхат ба назар намерасад?

- Бале, ҳар ду сол пас ба мо аз тарафи Федератсияи байналмилалии чавгонбозӣ мусобиқа пешниҳод мешавад барои роҳхат ба Бозиҳои олимпӣ. Аммо аз сабаби набудани маблағҳои рафтуомад мо наметавонем дар ин мусобиқот иштирок намоем. Имсол низ ба мо пешниҳод омадааст, аммо барои иштирок дар ин мусобиқа, ки дар Чин баргузор мегардад, ба мо маблағ лозим аст. Мо дар ин мусобиқа замоне иштирок хоҳем кард, ки маблағ барои иштирок ба мо ҷудо карда шавад.

- Пешниҳодҳои шумо баҳри пешрафти ин навъи варзиш дар кишвар?

- Ман зиёда аз 40 сол аст, ки дар ин навъи варзиш кору фаъолият мекунам. Бо таҷрибае, ки дар ин ҷода дорам, барои пешрафти чавгонбозӣ дар кишвар пешниҳод менамоям, ки як майдоне бисозанд, ки ба стандартҳои ҷаҳонӣ мувофиқ бошад. Агар майдони хуб бо стандартҳои байналмилалӣ дар кишвар бунёд гардад, аз тарафи Донишкадаи тарбияи ҷисмонӣ мутахассисони хуби ин соҳа омода хоҳанд гашт, ки ин метавонад ба оммавӣ гаштани чавгонбозӣ миёни ҷомеа нақши бориз гузорад.

Ҳошим РАҲМАТУЛЛОЕВ,
“ҶТ”