Чавгонбозӣ ё гӯйбозӣ навъе аз варзиши қадимаи ориёиҳост. Дар гузашта ин бозӣ аслан дар идҳои Наврӯз, Меҳргон ва ҷашнҳои арӯсиву хатнасур зуд-зуд баргузор мешуд. Чавгобозӣ асосан дар мамолики мо пайдо шудааст. Аммо, чаро имрӯз ин намуди варзиш дар кишварамон он қадар рушд намеёбад? Дар робита ба ин бо Холмурод Асоев, мудири кафедраи варзиши Донишкадаи тарбияи ҷисмонии Тоҷикистон ба номи С. Раҳимов ҳамсуҳбат шудем.

- Устоди муҳтарам, аввал мехостем аз таърихи чавгонбозӣ маълумот диҳед.

- Чавгонбозӣ аслан дар асри II дар Эрони қадима, яъне ҳудуди Ватани имрӯзаи мо пайдо шудааст. Ин бозии дӯстдоштаи мардуми ориёитабор ба ҳисоб мерафт ва онҳо ин бозиро ҳамчун нишонаи ҷасорату родмардӣ медонистанд. Дар ибтидо чавгонбозӣ бо асп сурат мегирифт. Яъне бозингарон савори асп ба майдон мебаромаданд ва он танҳо хоси шоҳҳон ва шоҳзодагон буд. Бо гузашти вақт бозӣ дар рӯи хок ва баъдтар дар рӯи майса низ гузаронида мешуд.

Дар бозии чавгон се вожаи аслии тоҷикӣ ба мушоҳида мерасад, ки дар алоҳидагӣ як маънои томро ифода мекунанд: чавгон, гӯй ва бозӣ.

Чавгон чӯби махсуси каҷкардашудаест, ки андоза ва шакли муайян дорад. Гуй гирдаест аз пашми гов сохта шуда, ки маънои говӣ ва баъдан гӯйро гирифтааст. Бозӣ амали шахс аст, ки тавассути ин лавозимот ҳунару маҳорати худро нишон медиҳанд.
Бо густариш ёфтани чавгонбозӣ дар Аврупо он ба шуғли дӯстдоштаи ашрофзодагон табдил ёфт ва аз соли 1908 ба барномаҳои олимпӣ дохил карда шуд. Соли 1924 аввалин бор Федератсияи байналмилалии чавгонбозӣ (FIH) таъсис дода шуд, ки яке аз федератсияҳои бонуфузи ҷаҳон ба ҳисоб мерафт, чунки 137 мамлакати дунё узви он гардид. Аз соли 1970 чемпионатҳои Аврупо ва соли 1971 чемпионати ҷаҳон оид ба чавгонбозӣ баргузор мешавад.

- Мегуфтед, ки дар ҷумҳурии мо пайдоиши бозӣ ба кадом солҳо рост меояд ва шакли баргузории он чӣ гуна буд?

- Пайдоиши чавгонбозӣ дар Тоҷикистон солҳои баъди инқилоб пайдо шуд. Муҳаққиқ Абрамов соли 1955 дар китоби худ “Чавгон” мегӯяд, ки он бозии миллии тоҷикон аст. Баъди инқилоб ин бозӣ дар Помир боқӣ монду халос. Соли 1970 дар Донишкадаи тарбияи ҷисмонӣ дастаи чавгонбозон бо номи “СКИФ” ташкил шуд ва соли 1976 номи “Ҳосилот”-ро гирифт, ки аллакай баъд аз ду сол (1978) дар лигаи якум баромад мекард. Соли 1980 бошад ба бозии аввалинаш дар лигаи олӣ роҳхат гирифт ва ҳамон сол дастаи якачини чавгонбозони тоҷик ташкил шуд. Таваҷҷуҳ ба ин бозӣ ба ҳадде буд, ки соли 1982 дар спартакиадаи ҷавонон дастаи бонувони чавгонбози тоҷик низ таъсис ёфт. Чавгонбозони миллии тоҷик дар се спартакиада - солҳои 1979, 1983, 1987 ҷойи шашумро ишғол намуданд. Инчунин, дар даврони Шӯравӣ дастаи занонаи “Суғдиён” ва дастаи мардонаи “Тоҷикагрегат”-и Душанбе дар лигаи якум баромад мекарданд. Ин дастаҳо дар Чемпионати Иттиҳоди Шӯравӣ бомуваффақият иштирок мекарданд.
Аввалин қувваозмоии ҷавонони тоҷик дар соли 1955 дар мусобиқаи байни шаҳрҳои Иттиҳоди Шӯравӣ шуруъ шуд. Дар ин қувваозмоӣ ҷавонони тоҷик бозии хуб нишон доданд.

- Мо – тоҷикон чавгонбозиро моли худ меҳисобем ва даъво ҳам мекунем, ки он бозии миллии мост, вале таваҷҷуҳ ба ин навъи бозӣ камранг ба назар мерасад. Аз он танҳо дар айёми иди Наврӯз ёдовар мешавему халос. Чаро?

- Албатта, ин бозии миллии мардуми ориёитабор ба шумор меравад ва дар бораи он шоирони маъруфи форсу тоҷик Одамушшуаро Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ, Фирдавсии Тӯсӣ, Ҳофизи Шерозӣ ва дигарон шеърҳо гуфтаанд. Албатта, чавгонбозӣ дар даврони Шӯравӣ хеле рушд намуд, аммо пош хурдани Шӯравӣ ба ҳамаи намудҳои бозиҳои миллӣ зарбаи сахт зад. Соли 1992 Тоҷикистон узви Федератсияи ҷаҳонии чавгонбозӣ гардид, вале чавгонбозӣ низ пош хурд, қариб аз байн рафт.

Хушбахтона, аз соли 2000-ум сар карда чавгонбозӣ дар гӯшаҳои алоҳидаи ҷумҳурӣ, аз он ҷумла дар Донишкадаи тарбияи ҷисмонӣ аз нав ташаккул ёфт. Соли 2006 бо дастгирии Кумитаи ҷавонон, варзиш ва сайёҳии назди Ҳукумати ҷумҳурӣ ва сарпарастии Кумитаи миллии олимпӣ дар пойтахти мамлакат шаҳри Душанбе семинару машваратҳо оид ба рушди чавгонбозӣ дар Тоҷикистон гузаронида шуд. Инчунин, бо мақсади эҳё ва рушди чавгон дар Тоҷикистон аз 18 то 25-уми феврали соли 2013 дар шаҳри Душанбе машғулиятҳои бозомӯзӣ оид ба чавгонбозӣ ва дар майдончаи Донишкадаи тарбияи ҷисмонӣ машғулиятҳои амалии ин навъи варзиш доир карда шуд.

- Ҳоло Тоҷикистон дастаи якачини чавгонбозӣ дорад?

- Айни замон дар чор минтақаи ҷумҳурӣ наврасону ҷавонон ба чавгонбозӣ фаро гирифта шудаанд. Гурӯҳҳои писарон ва духтарон дар мактабҳои варзишии шаҳрҳои Душанбе, Хуҷанд ва ноҳияҳои Масчоҳ, Ашт, Мир Саид Алии Ҳамадонӣ ва Муъминобод амал мекунанд. Аз ин ҷост, ки дар мусобиқаҳои сатҳи гуногуни ҷумҳуриявӣ дастаҳои духтарон ва писарон бомуваффақият ширкат меварзанд.

Аз ҳисоби варзишгарони беҳтарини дастаҳо тими яккачин созмон дода шудааст, ки дар чорабиниҳои минтақавӣ ширкат мекунад. Мо кӯшиш ба харҷ медиҳем, то ин бозӣ дар ватани аслии хеш рушд намояд, аммо аз сабаби кам будани лавозимоти ин намуди варзиш дастаҳо танқисӣ мекашанд. Мо ҳамаи ин лавозимотро аз хориҷи кишвар дастрас менамоем. Айни замон дастаи якачини Тоҷикистон ба чемпионати Осиё, ки моҳи августи соли равон дар Алмаато баргузор мегардад, омодагӣ мебинанд. Умедворем, ки дар ин чемпионат дастаи яккачини Тоҷикистон бо муваффақият иштирок намуда, натиҷаи назаррасро соҳиб мешавад.

- Ба шумо муваффақият хоҳонем!